«جمعیّت ارباب وفا»؛ سروده‌هایی از 26 شاعر فارسی‌زبان در محضر رهبر انقلاب

«جمعیّت ارباب وفا»، تازه‌ترین اثر منتشر شده انتشارات انقلاب اسلامی است؛ شامل اشعاری از 26 شاعر فارسی‌زبان ایرانی و خارجی در قالب‌های شعری مختلف شعری به همراه نظرات رهبر معظّم انقلاب درباره‌‌ی آنها‌.
رهبر معظّم انقلاب اسلامی هر ساله در یکی از شبهای مقارن با 15 رمضان، همزمان با ایام میلاد حضرت امام حسن مجتبی(ع)، با شاعران متعهّد و متعلّق به انقلاب اسلامی دیدار می‌کنند. در این دیدار صمیمانه، برخی از اساتید و شاعران جوان، جدیدترین و بهترین سروده‌های خود را قرائت می‌کنند و معظّمٌ‌له نیز نکات و رهنمودهایی را از منظرهای مختلف زبان، سبک، قالب و محتوای شعری گوشزد می‌کنند.
انتشارات انقلاب اسلامی در جدیدترین اثر خود، گزارش دیدار جمعی از شاعران با رهبر فرزانه‌ی انقلاب را در 14 رمضان 1432 (چهارم مردادماه 1390) با عنوان «جمعیّت ارباب وفا» منتشر کرده است. نام کتاب از بیتی گرفته شده که معظّمٌ‌له در مطلع بیاناتشان آن را قرائت کرده‌اند: «جمعیّت ارباب وفا نگسلد از هم/ این سلسله تا روز جزا نگسلد از هم».
محتوای کتاب شامل 3 بخش کلّی است: نخست، اشعار شاعران به همراه نظرات رهبر انقلاب درباره‌‌ی آنهاست؛ در این کتاب، اشعاری از 26 شاعر فارسی‌زبان ایرانی و خارجی در قالب‌های شعری مختلف شعری، از قصیده و غزل گرفته تا رباعی و ترانه درج شده است. بخش دوّم شامل بیانات و نکات ارزشمند رهبر معظّم انقلاب در این محفل ارجمند است و بخش سوّم نیز شامل زندگی‌نامه شاعران به ضمیمه‌ی تصاویری از این دیدار است.
نخستین اثر این مجموعه، ترانه‌ای است از علی معلّم دامغانی، شاعر برجسته‌ی معاصر، که پس از سخنان مجری جلسه (علیرضا قزوه) آن را ارائه می‌کند. مضمون ترانه، شرح درد انسان خسته‌ و درمانده‌‌‌ی امروز است که جادوزده‌ی شب شده و با طلوع طلعت خورشید، شبش روز نورانی خواهد شد: «... شما جادوزده‌ی شبید، چراغ روز خورشید/ وقتی باور می‌کنین که پیش چشمتون درخشید». ترانه، با تحسین رهبر انقلاب همراه می‌شود و استناد ایشان به مصرعی از عماد خراسانی: «تو یک ترانه سر کنی از آن ترانه‌ها».
دوّمین اثر، قصیده‌ای از علی موسوی گرمارودی، از اساتید شعر معاصر است، در ستایش سعدی و صفای بوستان و گلستان و غزلش؛ شاعری که شیوه‌ی سخنوریش اعجاب بزرگان اهل علم و ادب را در طول اعصار برانگیخته است. قصیده‌ی 17 بیتیِ موسوی گرمارودی هم یکی از صدها نمونه‌ی اعتراف به شکوه سخن سعدی و تحسین آن است: «... گلِ همیشه بهار سخنوری سعدی است/ که ژاله‌ی هنرش خرده بر گهر گیرد».
سوّمین بخش از اشعار این مجموعه به رباعی‎هایی فاخر و به تعبیر رهبر معظّم انقلاب، «خوش‌لفظ و خوش‌مضمون» از شاعر جوان، میلاد عرفان‌پور اختصاص یافته است. این رباعی‌ها که در چند مورد، تحسین رهبر انقلاب را برانگیخته، مربوط به موضوعات و ارزش‌های دینی و معنوی، از توحید و امامت تا ظهور منجی(عج) و حجاب و... است. رباعیِ با موضوعِ حجاب، از رباعیات فاخری است که در این محفل خوانده شده است:
نارس بودی حیا شکوفایت کرد   
ایمان تو نامدار دنیایت کرد
یک سکّه‌ی بی‌رواج بودی ای ماه!   
این چادر شب بود که زیبایت کرد
همه‌ی هستی تسبیح‌گوی حقّند و در این میانه، تنها انسان است که به جهت خلقت «هلوع»(معارج/19)، حریص و ناشکیبای خود، و به تعبیر برخی از عرفا از حیث «فضولی» و زیاده‌خواهی‌اش، جاهلانه و غافلانه، دهان به شکایت معبود می‌گشاید؛ چنا‌ن‌که صائب گفت: «دندان ما ز خوردن نعمت تمام ریخت/ ما را همی ز شکوه‌ی روزی دهان پُر است». عرفان‌پور در یکی از رباعی‌هایش قریب به همین مضمون را بیان می‌کند:
دل، این دلِ تنگ، زیر این چرخ کبود   
یک عمر دهان جز به شکایت نگشود
آرامش تسبیح شما برهم خورد   
شرمنده‌ام ای درخت، ای گل، ای رود
بخش زیادی از اشعار موجود در کتاب «جمعیّت ارباب وفا» به غزلیّاتی از شاعران پیشکسوت و جوان اختصاص یافته که بعضاً مورد تحسین رهبر انقلاب هم قرار گرفته‌اند؛ غزلیّاتی خواندنی از غلامعلی حدّاد عادل (با عنوان باغ در مهتاب)، سیدعلی شکراللّهی (درباره‌ی حضرت زینب سلام‌الله علیها)، محمد رمضانی فرخانی، پروانه نجاتی (درباره‌ی امام حسن مجتبی علیه‌السلام)، راضیه رجایی، مهری جهانگیری، خدیجه رحیمی، مهدی مظاهری، زهره نارنجی و دیگران.
در این میان، مضمون سه سروده‌ی زیبا به برخی از زوایای حیات بزرگترین زوج خلقت، یعنی امیرالمؤمنین و حضرت زهرا علیهم السلام مربوط می‌شود و در دو غزل از این سه غزل، پیوند و ارتباط این دو نور آسمانی، به پیوند خورشید و ماه تشبیه شده است: نخست غزلی از حجّت‌الاسلام و المسلمین محمدی گلپایگانی درباره‌ی عروسی حضرت زهرا و امیرالمؤمنین علیهما السلام با مطلع «ستارگان مه نو را شبانه می‌بردند...» و دو غزل دیگر با مضمون شهادت حضرت زهرا سلام‌الله علیها و تدفین شبانه‌ی ایشان توسط امیرالمؤمنین علیه‌السلام؛ یکی از حجّت‌الاسلام فضل‌الله قدسی، شاعر و عالم دینی افغانستانی با مطلع «دل غریب من از گردش زمانه گرفت...» و دیگری غزلی به زبان ترکی از علی شهودی با مطلع «آخشامدیر، ایل؛ اوزاقلیق ایلی، آی خزان آیی...».
جلسات شعرخوانی در محضر رهبر انقلاب از همان دوران ریاست جمهوری ایشان، با حضور تعدادی از شاعران فارسی‌‌زبان از کشورهای مختلف، به‌خصوص افغانستان، برگزار می‌شد. این سنّت در چند سال اخیر ابعاد گسترده‌تری به خود گرفته و علاوه بر شاعران فارسی‌زبان از افغانستان و تاجیکستان، سرایندگانی از هند، پاکستان و... نیز در این محفل ارجمند حضور فعّالی دارند. در این دیدار نیز چندین شاعر افغانستانی و تاجیک حضور دارند و پنج تن از آنان شعرخوانی کرده‌اند که اشعارشان در این مجموعه گنجانده شده و رهبری معظّم انقلاب آنان را تحسین کرده‌اند.
محمّدعلی عجمی، شاعر و پژوهشگر تاجیک غزل زیبایی با مطلع و ردّ المطلع «یک پرده در سکوت شکستم صدا شدم» خوانده است: «یک پرده در سکوت شکستم صدا شدم/ رفتم دعای ندبه بخوانم دعا شدم...». ابراهیم امینی، شاعر جوان افغانستانی، شعری درباره‌ی شهدای افغانستانی در واقعه‌ی هفتم مردادماه 1377 در مزار شریف سروده است. سیدابوطالب مظفّری، از پیشگامان شعر مهاجرت افغانستان هم، بخش غزلِ یک غزل-مثنوی خود را که به ساحت مقدّس مولا علی(ع) تقدیم کرده، در این محفل خوانده است.
از میان اشعار شاعران برون‌مرزی خوانده شده در این مجلس، شعر محمدکاظم کاظمی، چهره‌ی نام‌آشنای ادب فارسی و عضو دائم فرهنگستان ادب فارسی، جلوه و جاذبه‌ی ویژه‌ای دارد. کاظمی این‌بار شعرِ طنز گفته است. «پهلوان 1390»، غزلی قوی، اما تلخ از اوضاع افغانستان در سایه‌ی داستانهای شاهنامه است، با مطلع «پهلوانان شهر جادوییم، گام بر آهن مذاب زدیم...» و مقطع «... ما سیاووشهای نابغه‌ایم، کرم ضدّ آفتاب زدیم». رهبر انقلاب ضمن تحسین این شعر طنز آن را «خیلی قوی و خوب» توصیف کرده و می‌فرمایند: «قضایای افغانستان حتی طنزش هم آدم را گریه می‌اندازد. امیدوارم انشاءالله خداوند به ملت افغان ترحّم کند، لطف کند، بتوانند انشاءالله شرّ دشمن را با همان رشادتی که از تاریخ و ملت افغانستان سراغ داریم، از سرشان کم کنند».
تقابل گذشته‌ی باشکوه و وضعیت اسف‌ناک امروز افغانستان که کاظمی در شعرش بدان پرداخته، از مضامینی است که تعدادی دیگر از شاعران افغانستانی هم بدان پرداخته‌اند که از جمله می‌توان به مثنوی بلندی از ابوطالب مظفّری با عنوان «هفت‌خان» اشاره کرد.
سروده‌های خواندنی دیگری نیز در این اثر گنجانده شده که هر کدام از جهاتی حائز اهمیّت است. مصطفی محدّثی خراسانی غزلی در پاسخ به مطروحه‌ی رهبر معظّم انقلاب «رندانه آخر ربودی جامی ز میخانه‌ی دل/ خونین چو برگ شقایق، رنگین چو افسانه‌ی دل» سروده است و غلامحسین یوسفی بیرجندی متخلّص به «ناقوس» غزلی کلاسیک با مطلع «باده‌ی حقیقت نوش تا صفای جان بینی...» خوانده که تداعی‌کننده حال و هوا و ردیف و قافیه‌ی یکی از بندهای ترجیع‌بند مشهور و ماندگار عرفانی هاتف اصفهانی است: «چشم دل باز کن که جان بینی...».
سجّاد سامانیِ 19 ساله، جوان‌ترین شاعری است که شعرش در این اثر درج شده است. او برگزیده‌ی شعر جشنواره‌ی شعر دانش‌آموزی است و غزل کوتاه او نیز تحسین رهبر انقلاب را برمی‌انگیزد، به‌ویژه آنجا که به این بیت می‌رسد: «بس که دنبال تو گشتم شهره‌ی عالم شدم/ سربلندم کرده خوشبختانه سرگردانیم». سروده‌ی علی‌محمد مؤدب، با موضوع بیداری اسلامی در بحرین و آیات القرمزی، شاعره‌ی جوان انقلابی آن دیار با مطلع «آیات، نام کوچک طوفان‌ها» و شعری از شاعر پیشکسوت کرمانشاهی، محمدجواد محبّت درباره‌ی انقلاب اسلامی، از دیگر اشعار خواندنی ثبت شده در این مجموعه هستند.
غزلی زیبا از فاضل نظری، غزل‌سرای نام‌‌آشنا و جوان کشور و سراینده‌ی «ضد» و «گریه‌های امپراطور»، آخرین شعرِ درج شده در این کتاب است: غزل با بیتِ «پلنگ سنگی دروازه‌های بسته‌ی شهرم/ مگو آزاد خواهی شد که من زندانی دهرم» آغاز می‌شود و یادآور تعبیر مشهورِ ابوالعلاء معرّی، اندیشمند نابینای عرب است که خود را «رهین المحبسین» خوانده است. بیت آخر غزل نیز ردّالمطلع زیبایی دارد: «تو آهوی رهای دشت‌های سبزی امّا من/ پلنگ سنگی دروازه‌های بسته‌ی شهرم» که تحسین رهبر معظّم انقلاب را برمی‌انگیزد.
حسن ختام این محفل شعر و شعور، به بیانات گرانقدر رهبر انقلاب اختصاص یافته است. ایشان با ابراز خرسندی از تداوم این جمع دیرپا، بیتی می‌خوانند که ایهام دارد و متضمّن دو معنای دعایی و خبری است و وجه تسمیه‌ی کتاب نیز همین بیت است: «جمعیّت ارباب وفا نگسلد از هم/ این سلسله تا روز جزا نگسلد از هم».
معظّمٌ‌له در بیاناتشان تأکید می‌کنند که جریان شعر، امروز در کشور ما پیشرونده و دارای پیشرفتی محسوس است و از جهاتی می‌توان بین شعر امروز کشور و دوران رواج و شکوفایی سبک هندی (اواسط قرن 10 تا 12 هجری قمری) شباهت‌هایی یافت: نخستین شباهت مربوط به کمیّت شاعر است. همان‌گونه که در آن دوران 200 ساله، تعداد شاعران خوب شگفت‌آور است، مانند صائب، کلیم، محمدجان قدسی، بیدل، نظیری نیشابوری، سلیم تهرانی، طالب آملی و...؛ امروز نیز به برکت انقلاب، تعداد شاعران از لحاظ کمیّت بسیار پیشرفت داشته و شبیه همان دوره‌ی 200 ساله است.
دومین شباهت دوران ما و آن دوران 200 ساله از منظر مقام معظّم رهبری، نوآوری در مضمون است و شاعران امروز علاوه بر کلام پخته و سنجیده و الفاظ استوار، از حیث نوآوری در مضمون نیز توفیقات بسیاری کسب کرده‌اند، «البته ما هنوز چشم به راه صائب‌ها و محمدجان قدسی‌ها و نظیری‌ها هستیم... انصافاً هنوز کار دارد تا این‌که شعرای ما به آن رتبه‌ی عالیِ ممتازِ کم‌نظیرِ شعریِ» شعرای نام‌برده‌ی سبک هندی برسند. به شرط آن‌که شعرای خوبِ جوان که از خود شکوفایی نشان داده‌اند، خیال نکنند که به پایان راه رسیده‌اند؛ چون احساس به منزل رسیدن، خستگی‌آفرین و رکودآفرین است.
رهبر معظّم انقلاب در این جمع تأکید کرده‌اند که ملّت ایران پس از انقلاب الگو و اسوه‌ بسیاری از ملّت‌ها شده‌اند و عمل به لوازم این اسوه‌گی، منوط به عمق بخشیدن به معرفت دینی و اسلامی است. «شاعر زمان ما به معرفت دینی عمیق احتیاج دارد» و «ائمّه‌ی شعر» و «پیامبران شعر فارسی»، کسانی مانند فردوسی، سعدی، مولوی، جامی، صائب و بیدل، همگی از معارف دینی عمیقی برخوردار بوده‌اند و شاعران امروز نیز باید معرفت دینی خود را البتّه «به شکل فنی و علمی‌اش، نه شکل ذوقی و من درآوردی» ارتقاء دهند.
شعر انقلاب پس از گذشت حدود پنج دهه (از آغاز نهضت امام خمینی در خرداد 42 تا امروز) فراز و فرودهای بسیاری را پشت سر گذاشته، مضامین جدیدی در خود پرورده و ابعاد گسترده‌ای پیدا کرده است و به‌زعم برخی از کارشناسان، این جریان در مسیر تبدیل شدن به یک الگوی سبک ادبی جدید در دل ادبیات معاصر پیش می‌رود؛ ادبیاتی که زبان و محتوای خاص خود را دارد. با توجه به اهمیت این جریان ادبی، رهبر معظّم انقلاب در خلال بیاناتشان، بر حفظ هویت و گفتمان اصلی انقلاب اسلامی در این جریان ادبی تأکید می‌کنند.
آخرین نکته‌ی مهمّی که رهبر انقلاب بدان تأکید کرده‎‌اند این است که «شعر انقلاب متصدّی، مباشر و میاندار ارائه‌ی گفتمان انقلاب اسلامی است» و شاعران باید مراقب حفظ آن هویت و گفتمان اصلی انقلاب باشند و مراقب باشند که این گفتمان، مغلوب تألمات شاعرانه‌ی شاعران نسبت به مسائل نشود. آنان باید مراقب باشند زبانشان با کسانی که به اصل این گفتمان اعتراض دارند، یکی نشود و دل به تحسین آنان و محافلشان نبندند؛ بلکه ارتباطات بین خودشان را نزدیک و صمیمانه کنند: «رشته‌ی جمعیّت ای یاران همدم نگسلید/ در پریشانی پریشانی است، از هم مگسلید».
در بخش پایانی کتاب نیز زندگی‌نامه‌ی شاعران به ضمیمه‌ی تصاویری زیبا و باکیفیّت از این محفل درج شده است.
چاپ نخست کتاب «جمعیّت ارباب وفا» با زیرعنوان مراسم شب شعر در حضور حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای(مدّظلّه‌العالی) رهبر معظّم انقلاب اسلامی، در 14 رمضان المبارک 1432 قمری (24 مردادماه 1390 شمسی) از سوی انتشارات انقلاب اسلامی منتشر شده است.