نشست بررسی کتاب «صلح امام حسن(ع)» 28 شهریورماه 1402 در سرای کتاب خانه کتاب و ادبیات ایران با حضور دکتر محمدحسین رجبی دوانی و دکتر سید عطاءالله افتخاری برگزار شد.
دکتر محمدحسین رجبی دوانی گفت: کتاب بسیار ارزشمند «صلح امام حسن (ع)» اثر یکی از علمای بزرگ، دانشمند و ناشناخته به نام شیخ راضی آل یاسین از علمای شیعه عراق بود که دو اثر از این نویسنده بر جای مانده است. این کتاب را مقام معظم رهبری در سال‌های جوانی به فارسی ترجمه کرده است.
وی افزود: از این نویسنده اثر دیگری نیز درباره کاظمین بر جای مانده است. او در سالی که کتاب «صلح امام حسن(ع)» منتشر می‌شود، از دنیا رفت. انگار ماموریتش در این دنیا این بود که ابهامات و ایراداتی را که گروهی از روی نادانی به امام حسن(ع) وارد می‌کردند، بزداید. به خصوص اینکه معاویه تلاش کرد تا خلافت امام حسن (ع) در هاله‌ای از ابهام بماند. درباره صلح آن حضرت و وجود نازنین ایشان سانسورها و دستبردهایی صورت گرفت. حتی تاریخ طبری و ابن اثیر نیز در این باره کامل نیست.
رجبی دوانی بیان کرد: در اینکه چه چیزی باعث شد تا امام حسن(ع) کناره‌گیری کند نقل مشخص نداریم، اما شیخ راضی آل یاسین پنج نقل قول گوناگون و متضاد را در کتاب خود بیان می‌کند. البته هیچکدام از روایت‌ها یکدست نیست تا کنار هم قرار بدهیم و آن دوران را ارزیابی کنیم. من معتقدم دستی در کار بوده است که به جای ولایت خلافت مطرح شده است. خلافت از نظر مسلمانان بعدی معنوی داشت و فراتر از مسائل ظاهری بود. با اقدامات معاویه امام حسن(ع) مجبور به کناره‌گیری شد. خلافت اگرچه اسمش باقی ماند اما رسمش از بین نرفت و تبدیل به سلطنت شد. قبل از آن جانشین شدن فرزند سابقه نداشت. حتی امام علی(ع) هم وصیت نکرده بود و مردم خود به سراغ امام حسن(ع) آمدند و با آن حضرت بیعت کردند. اما کار معاویه بدعت بزرگی است که سلطنت را موروثی کرد و کار او در تضاد با روح اسلام بود.
وی در ادامه گفت: لذا تلاش کرده‌اند که برای امت اسلام در طول تاریخ مشخص نشود که چه شد چنین تحولی پیش آمد. امام حسن(ع) با صلح خود کاری را کرد که امام حسین(ع) با خون خود اسلام را حفظ کرد. واقعه‌ی کربلا بیش از آنکه حسینی باشد، حسنی است. شالوده قیام امام حسین(ع) را امام حسن(ع) ریخته و مقدمات آن را فراهم کرده است. شگفت‌آور است که همه جا می‌گوییم امام حسین(ع) در اوج ایثار بود. اما علامه شرف‌الدین می‌گوید؛ از نظر خردمندان فداکاری امام حسن(ع) بیشتر از امام حسین(ع) بوده است. خیانت‌هایی در حق امام حسن(ع) صورت گرفت که نهایتا به آن حضرت حمله کردند و در آنجاست که حضرت مجبور می‌شود صلح را بپذیرد.
رجبی دوانی افزود: مرحوم شیخ راضی آل یاسین در این کتاب ارزشمند بحث جالبی را در مورد صلح امام حسن(ع) و مفاد صلح بیان می‌کند. تلاش بر این بود که جامعه نفهمد چرا صلح رخ داد. حکومت به معاویه واگذار می‌شود مشروط بر اینکه بر اساس کتاب خدا و سیره رسول خدا حرکت کند. او از چند منبع به این نتایج دست یافته است. در صفحه دیگری به رفتار معاویه می‌پردازد. در فصل دیگری نیز شرایط دوران امام حسن(ع) را با دوران امام حسین(ع) مقایسه می‌کند. شرایط برای امام حسن(ع) پیچیده بود و امام حسین(ع) با شهادت خود همان کار برادر را کرد و اسلام را حفظ کرد. در حقیقت با آبرو معامله کردن سخت‌تر از شهادت و خون دادن است.
وی بیان کرد: امام علی(ع) به خواست مردم به خلافت رسید و خواست مردم را به حال و هوای دوران پیامبر برگرداند اما نگذاشتند. امام خمینی (ره) در این خصوص می‌فرماید: نگذاشتند امام حسن(ع) آنچه می‌خواهد پیاده کند با این همه آن فرموده‌هایی که باقی گذاشت برای ما بهترین الگو است. در جنگ صفین برخلاف تصوری که وجود دارد که با حیله معاویه و عمروعاص قرآن‌ها را بر سر نیزه کردند و فریب خوردند، اتفاقا آدم‌های سیاس و حیله‌گری بودند که می‌خواستند به حضرت ضربه بزنند. اینها کسانی نبودند که از معاویه فریب بخورند. می‌خواستند به حضرت ضربه بزنند. قرآن را به وسط آوردند اما عواملی که این کار را کردند عالمانه و عامدانه این کار را کردند. عالمانه و عامدانه به حضرت ضربه زدند.
رئیس بنیاد ایران‌شناسی در ادامه گفت: زمانی که امام حسن(ع) مورد حمله قرار گرفت معاویه شنید که سپاه حضرت به هم ریخت نامه‌های شماری از خائنان لشکر را برای امام حسن(ع) فرستاد، امام با همان حالت مجروح به افراد فرمود اگر رضای خدا و مرگ با عزت را می‌پسندید، پیشنهاد معاویه را زیرپا بگذارید. اما اگر دنیا را می‌خواهید، پیشنهاد را بپذیرید که از جای جای لشکر صدا برآمد، دنیا، دنیا. این را با شب عاشورا مقایسه کنید. که امام حسین(ع) بیعت را از یارانش برداشت اما آنها جان خویش را ایثار کردند. امام حسن(ع) با صلح معاویه را رسوا کرد و پیروز میدان شد. امام حسن (ع) با صلح خط اصیل اسلام را به صورت غیرمستقیم حفظ کرد و راه اسلام را ادامه داد. حکومت را فدا کرد اما اسلام اصیل را حفظ کرد و معاویه محکوم شد.
در ادامه این نشست عطاء‌اله افتخاری، کارشناس ادبیات عرب گفت: کتاب‌های تاریخ از معاصرین بزرگ در دسترس است. فروغ ابدیت، یا کتاب عبدالمفتاح عبدالمقصود مصری که در مورد امام علی(ع) کتابی نوشته است و بسیار خوب تاریخ اسلام را تا یک مقطعی مطرح کرده است. شریعتی دو کتاب اسلام شناسی، عقیدتی و تاریخی دارد. عبدالمسیح انتاکی یک کتاب شعر دارد که داستان زندگی حضرت علی(ع) است اما کتاب صلح امام حسن(ع) پرشکوه‌ترین نرمش قهرمانانه تاریخ را بازگو می‌کند.
وی افزود: در این کتاب به خاطرات نپرداخته بلکه ضروریات زندگی امام حسن(ع) بلکه سایر ائمه را در طول تاریخ بیان کرده است. این کتاب فتح بابی است در مورد بقیه ائمه و حتی علمای شیعه به تاریخ امامت و مسئولیت‌های سیاسی و رفتارهای رهبرانه ائمه که کتاب‌های دیگر چندان به آن نپرداخته‌اند اما این کتاب از این جهت متفاوت است. بخش امام حسن(ع) بسیار گهربار است. قیام عاشورا بیش از آنکه حسینی باشد، حسنی است.
افتخاری بیان کرد: امام حسن(ع) در طول تاریخ گم شده است. در حالیکه اگر این دوره حرکت امام حسن(ع) بررسی شود کمتر از عاشورا نیست. شاید از مظلومیت امام حسین(ع) هم بالاتر باشد. امام حسن(ع) عظمتی دارد که در این کتاب بیان شده است. امام حسن(ع) از خود گذشتگی کرد و آن قرارداد را با معاویه نوشت زیرا امام حسن(ع) راه عاقلانه‌ای جز این نداشت. هر کسی در آن شرایط قرار بگیرد، می‌بیند که راهی جز این وجود نداشته است. شرایط در زمان امام حسن (ع) مثل زمان امام حسین(ع) فراهم نبود تا قیام کربلا رخ بدهد. امام حسن(ع) شرایط را برای قیام امام حسین(ع) فراهم کرد.
وی در ادامه گفت: امام حسن(ع) پیروز میدان است چون معاویه به هیچ اصلی پایبند نیست. در این کتاب غیر از اینکه تألیف ممتاز است، ترجمه هم ترجمه بی‌نظیری است. حاصل کار امام حسن(ع) این شد که فرماندار معاویه وقتی داخل کوفه می‌آید، مردم حرف‌شنوی دارند اما از ترس. زمانی که امام حسن(ع) می‌خواهد کوفه را ترک کند، مردم جمع می‌شوند و گریه می‌کنند، البته اهل کوفه در آن زمان بهترین مردم بودند.