یکی از ویژگی‌های ممتاز کتاب گنجینه بی‌پایان، ترکیب رویکرد تاریخی با تحلیلهای جامعه شناختی است. نویسنده با استناد به خطبه‌های امام علی علیه‌السلام درباره حکومت‌داری نشان می‌دهد که چگونه این مفاهیم می‌تواند الگویی برای نظامهای سیاسی امروز باشد.
کتاب گنجینه‌ی بی‌پایان شامل شش گفتار از بیانات حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای (مدّظلّه‌العالی) است که به مسئله‌ی شناخت و بررسی جایگاه، اهمّیّت و ویژگی‌های نهج‌البلاغه می‌پردازد. در این کتاب، نقش و اهمیت این اثر بزرگ در فرهنگ و تاریخ اسلام بررسی شده و مفاهیم آن به‌طور دقیق تحلیل می‌شود. رهبر انقلاب اسلامی در یکی از جلسات شرح نهج‌البلاغه، این کتاب را به‌عنوان آیین‌نامه‌ی انقلاب اسلامی معرّفی کرده و با تأکید خود بر این موضوع، نشان داده‌اند که نهج‌البلاغه چقدر برای فهم و تبیین اصول و مبانی انقلاب اسلامی ایران از اهمیت بسزایی برخوردار است. کتاب گنجینه‌ی بی‌پایان، به‌عنوان یک منبع معارف و حکمت، می‌تواند به گسترش دانش و فرهنگ در جامعه کمک کند. این کتاب اثری است که با نگاهی نوین به نهج‌البلاغه، تلاش می‌کند مفاهیم عمیق این میراث ماندگار شیعی را با نیازهای فکری، اخلاقی و اجتماعی انسان معاصر پیوند بزند. این کتاب نه تنها به‌عنوان یک اثر تفسیری، بلکه به مثابه نقشه راهی برای پاسخگویی به پرسشهای اساسی جامعه امروز در حوزه‌های حکمرانی، عدالت، اخلاق و مقاومت در برابر ظلم طراحی شده است.
ثبت سفارش این کتاب
ایشان در بخش ابتدایی کتاب، به بررسی زمینه‌های تاریخی و ایدئولوژیک می‌پردازند و تأکید می‌کند که تجربیات تاریخی و فکری ملّت‌های اسلامی، به ویژه در مواجهه با استعمار، فشارهای بین‌المللی و نفوذ فرهنگ‌های خارجی، منجر به شکل‌گیری ارزش‌های مشترک و هویت ملی شده است. این تجربه تاریخی، گواهی است بر مقاومت بی‌وقفه در برابر زورگویی و تلاش برای حفظ استقلال و آزادی. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای معتقدند که بنیادهای فکری و دینی که در طول تاریخ اسلام پدید آمده‌اند، همچنان به‌عنوان منبع الهام‌بخش برای راهبردهای سیاسی و اجتماعی محسوب می‌شوند. ایشان به نقد سیستم‌های سیاسی و اقتصادی غربی می‌پردازد و بیان می‌کنند که این مدل‌ها، علی‌رغم پیشرفت‌های فنی و صنعتی، نتوانسته‌اند پاسخگوی نیازهای انسانی و اخلاقی جامعه باشند. در همین راستا، «گنجینه بی‌پایان» تلاشی است برای بازگشت به اصول و ارزش‌های اصیل که در دل تاریخ اسلام ریشه دارند. رهبر انقلاب تأکید می‌کنند که امام علی علیه‌السلام خود نماد عینی آموزه‌های نهج‌البلاغه است؛ آنچه می‌گفت در زندگی‌اش تجلی داشت. بنابراین، مطالعه‌ی این کتاب همزمان شناخت اسلام، تاریخ زندگی امام و الگویی برای مدیریت جامعه را به ارمغان می‌آورد.
شناخت نهج‌البلاغه و ضرورت بازخوانی معاصر
نهج‌البلاغه، مجموعه خطبه‌ها، نامه‌ها و کلمات قصار امام علی علیه‌السلام، همواره به‌عنوان «برادر قرآن» و یکی از منابع اصلی تفکر شیعی شناخته شده است. با این حال، پیچیدگی‌های ادبی و تاریخی این متن، گاه باعث شده تا مخاطبان امروزی به درستی به عمق مفاهیم آن دسترسی نداشته باشند. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در «گنجینه بی‌پایان» با درک این شکاف، می‌کوشند با زبانی ساده و کاربردی، مفاهیم کلیدی نهج‌البلاغه را بازسازی کنند. آنچنان که از متن و فحوای کلام ایشان قابل استنباط است؛ نهج‌البلاغه تنها یک کتاب تاریخی نیست؛ بلکه این گنجینه، بی‌پایان و همیشه زنده است.
یکی از ویژگی‌های ممتاز کتاب گنجینه بی‌پایان، ترکیب رویکرد تاریخی با تحلیلهای جامعه شناختی است. نویسنده با استناد به خطبه‌های امام علی علیه‌السلام درباره حکومت‌داری نشان می‌دهد که چگونه این مفاهیم می‌توانند الگویی برای نظامهای سیاسی امروز باشند. به‌عنوان مثال، در تحلیل خطبه «شقشقیه»، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به نقد نظامهای استبدادی و مادی‌گرایانه می‌پردازند و با بیان زمینه تاریخی این خطبه یادآور می‌شوند امیرمؤمنان علیه‌السلام حکومت را برای احقاق حق و خفه‌کردن باطل می‌خواهد نه برای ریاست. آن هم امیری که با آن وسعت سرزمین اسلامی و ثروت در بیت‌المال در حال وصله کردن کفش خود است.
مفهوم عدالت در نهج‌البلاغه، به ویژه در نامه‌های امام علی علیه‌السلام به فرمانداران، محور اصلی تحلیلهای این کتاب است. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با اشاره به نامه‌های امیرمؤمنان علیه‌السلام اصولی مانند مسئولیت‌پذیری حاکمان، مبارزه با فساد اداری و توجه به محرومان را به‌عنوان پایه‌های حکومت اسلامی معرفی می‌کنند. ایشان با مقایسه این مفاهیم با بحران‌های کنونی مانند نابرابری اقتصادی و سوءاستفاده از قدرت، نشان می‌دهند که نهج‌البلاغه می‌تواند چارچوبی برای اصلاح ساختارهای حکومتی ارائه دهد. نهج‌البلاغه انسان را به «مسئولیت در برابر جامعه» فرا می‌خواند، مفهومی که در دنیای امروز به دلیل گسترش فردگرایی، کمرنگ شده است.
نویسنده بر ضرورت رهبری اخلاقی تأکید می‌کنند؛ نوعی از رهبری که علاوه بر مدیریت سیاسی، وظیفه هدایت معنوی و تربیت اخلاقی جامعه را بر عهده دارد. ایشان بیان می‌کنند که یک رهبر حقیقی باید الگو و مرجع اخلاقی برای مردم باشد و بتواند با تکیه بر اصول دینی، جامعه را در مسیر عدالت، صلح و توسعه هدایت کند.
شیوه‌های مطالعه اثرگذار نهج‌البلاغه
رهبر انقلاب سه روش برای مطالعه نهج‌البلاغه پیشنهاد می‌دهند:
گزینش بخش‌های کلیدی و شرح مفصل آن‌ها (روش مورد استفاده‌ی خود ایشان)
تحلیل کامل یک خطبه از آغاز تا پایان.
مطالعه‌ی موضوعی با دسته‌بندی مباحث بر اساس محورهای سه‌گانه.
ایشان در این‌باره می‌فرمایند: «دم دست‌ترینش شیوه‌ای است که بنده در سال‌ها پیش هم این شیوه را داشتم و این راه را پیمودم. گزینش بخش‌های برجسته‌ای از کتاب شریف نهج‌البلاغه و شرح و تفصیل و بیان وافی و کافی از آن. البته شیوه‌های دیگر هم برای بحث وجود دارد، از جمله این‌که یک خطبه را بگیریم اوّل تا آخر معنا کنیم و از جمله این‌که بحث را موضوعی کامل بکنیم. یعنی آن شیوه‌ای که من قبلاً اشاره کردم می‌تواند موضوعی باشد نه موضوعی کامل، نیمه موضوعی می‌تواند باشد که البته این کار سوم در صورتی که وقت و فرصتی وجود می‌داشت اُولی‌تر بود و مفیدتر.»
البته روش سوم را در صورت فرصت کافی، مفیدتر می‌دانند.
در بخش دیگری از بیاناتشان، کتاب «سیری در نهج‌البلاغه» اثر شهید مطهری را به‌عنوان درگاهی برای شناخت این کتاب معرفی کرده‌اند. هرچند تأکید می‌کنند این اثر تنها نقطه‌ی آغاز است و باید مستقیماً به متن نهج‌البلاغه مراجعه کرد.
نهج‌البلاغه؛ سند هویت انقلاب اسلامی
در پایان، این کتاب آیین‌نامه‌ی انقلاب اسلامی خوانده می‌شود که چندبُعدی بودن اسلام، انسان و انقلاب را نمایان می‌سازد. به گفته‌ی رهبر انقلاب، تداوم مسیر انقلاب مستلزم بازگشت به نهج‌البلاغه و اجرای همه‌جانبه‌ی آموزه‌های آن است.
سه محور اساسی نهج‌البلاغه
از نگاه رهبر انقلاب، مباحث نهج‌البلاغه حول سه محور کلی می‌چرخد:
اعتقادات: طرح مفاهیمی مانند توحید، قیامت و امامت با بیانی آمیخته به عرفان و معنویت.
مسائل اجتماعی و سیاسی: شامل شیوه‌ی حکمرانی، روابط حاکم با مردم، مدیریت بحران‌ها (مانند نامه‌ی امام به مالک اشتر) و تشخیص مرز دوست و دشمن.
اخلاق و تربیت نفس: تزکیه‌ی درونی و سازندگی انسان
شباهت‌های جامعه‌ی امروز به عصر حکومت امام علی علیه‌السلام
امام علی علیه‌السلام در جایگاه معلمی دینی و حاکمی اسلامی، سخنان خود را متناسب با چالش‌های زمانه بیان می‌کردند. ازاین‌رو، نهج‌البلاغه علاوه بر ترسیم اصول کلی اندیشه‌ی اسلامی، بازتاب‌دهنده‌ی مسائل روز جامعه‌ی آن دوران است. رهبر انقلاب با اشاره به شباهت‌های چشمگیر شرایط کنونی جمهوری اسلامی با عصر امام علی علیه‌السلام، اهمیت دوگانه‌ی این کتاب را برمی‌شمارند:
۱. تبیین اصول اسلام مانند توحید، انسان‌شناسی، نبوت و معاد.
۲. ارائه‌ی راهکارهای اجتماعی و سیاسی در مواجهه با محیطی آکنده از نفاق و ابهام، مشابه فضای کنونی جامعه‌ی ما.
پیشروی تاریخ به سمت امام علی علیه‌السلام
ایشان با اشاره به فرازونشیب‌های تاریخی، معتقدند امروزه بشر بیش از هر زمان دیگری به پیام امام علی علیه‌السلام نیازمند است. در قرن چهارم هجری، گردآورندگان نهج‌البلاغه گاه به جای محتوا، بر زیبایی ادبی متن تمرکز می‌کردند، اما امروز محتوای عمیق این سخنان برای جامعه‌ی ما حیاتی است. به تعبیر رهبر انقلاب: «تاریخ به سمت علی علیه‌السلام در حرکت است» و این واقعیتی انکارناپذیر است.
«ما امروز بعد از هزار سال از تدوین نهج‌البلاغه بیشتر قدر نهج‌البلاغه را می‌دانیم تا یک عالم بزرگ در قرن چهارم هجری. یعنی بشریت به طور طبیعی به سمتی پیش رفته که سخن علی و پیام علی و آهنگ اسلام از حنجره‌ی علی برایش مغتنم‌تر هست تا قرن‌ها پیش، و این چیز بسیار مهمی است که شما ببینید آن زمانی که رضی این سخنان را جمع می‌کرد اوّلاً در جهان اسلام کم بودند کسانی که به علی‌بن‌ابیطالب و سخن او با آن چشمی نگاه کنند که امروز شما نگاه می‌کنید... ثانیاً آنهایی هم که بودند و به سخن علی می‌رسیدند و او را جمع می‌کردند، بیش از آنچه که به محتوا اهمیت بدهند... به لفظ و قالب هم آنچنان بهایی می‌دادند که اگر جایی قالب به آن زیبایی و شیوایی نبوده، آن را حاضر بودند قیچی کنند، بگذارند کنار و آن زیباترهایش را جمع کنند. اگر شما بودید این کار را نمی‌کردید... سعی می‌کردید که از محتوای کلام علی بیشتر استفاده کنید... پس تاریخ دارد به طرف علی پیش می‌رود و این یک واقعیت است.
پیام اصلی اثر این است که تنها از طریق اتحاد، تعهد به ارزش‌های الهی و همگرایی اندیشه‌های دینی با دستاوردهای علمی و مدرن می‌توان به جامعه‌ای پایدار و عادلانه دست یافت. «گنجینه بی‌پایان» علاوه بر نقد دقیق کاستی‌های موجود، راهکارهایی عملی برای ایجاد تغییرات بنیادین در ساختارهای حکومتی و اجتماعی ارائه می‌دهد؛ راهکارهایی که اگر به درستی پیاده شوند، می‌توانند زمینه‌ساز شکوفایی فرهنگی، اقتصادی و سیاسی یک ملّت شوند.
در نهایت، این کتاب به‌عنوان مرجعی برای اندیشمندان و رهبران سیاسی مطرح می‌شود و دعوتی است به تجدید نظر در مبانی فکری و اخلاقی جامعه. به گفته حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، تنها جامعه‌ای که بتواند از گنجینه بی‌پایان ارزش‌های دینی و اخلاقی خود بهره ببرد، جامعه‌ای است که می‌تواند در برابر چالش‌های بی‌پایان زمانه بایستد و راهگشای تحولات مثبت در آینده باشد.