«72 سخن عاشورایی» در تحلیل مباهله‌ی عملی امام حسین(ع) در روز عاشورا

امام حسین(ع) در عاشورای سال 61 هجری، برای بیان حقیقت و روشنگری در طول تاریخ، مباهله را به شکل عملی‌اش انجام داد. کتاب «72 سخن عاشورایی» به تحلیل برخی از زوایای پیدا و پنهان این حرکت از منظر رهبر معظّم انقلاب پرداخته است.
عاشورا، به عنوان عظیم‌ترین مصیبت تاریخ، گنجینه‌ی درس‌ها و عبرت‌ها، برای نسل‌ها و دوران‌هاست؛ درس عزّت و افتخار در عین غربت و مظلومیّت، عبودیّت در عین تعقّل و آزادگی، پایبندی به ارزش و آرمان در سخت‌ترین شرایط، فداکاری و ایثار و دلسوزی حتّی برای دشمن، شجاعت و صبر و استقامت، بصیرت و زمان‌شناسی، پیوند جهاد و حماسه با عرفان و اخلاق، پیوند تهذیب و تزکیه با سیاست، توکّل و تسلیم و رضا، صدق و اخلاص، توبه و زهد و ورع و... که هرکس، از مسلمان و غیرمسلمان و دیندار و حتی غیردیندار، در هر زمانی، به قدر پیمانه‌اش، از زلال آن بهره می‌گیرد.
امام حسین(ع) سرور آزادگان و غیرتمندان عالم است و کلام، سیره و شیوه‌ی عملکرد آن حضرت و شهدای عاشورا که مطابق مشهور 72 تن بوده‌اند- آینه‌ای است که هر کس، از هر جنس و در هر صنفی باشد، می‌تواند عیار صدق و خلوص و فداکاری و بصیرتش را با آن بسنجد؛ عاشورا هم زنِ الگو دارد و هم مردِ الگو، هم پیر دارد و هم نوجوان و هم جوان و هم میانسال؛ الگوهایی که از ابتلای الهی سربلند بیرون آمدند، از دامگه خاک رَستند، دعوت مرادشان را لبّیک گفتند و جان بر سر عهد خويش نهادند تا الگوی ماندگار روزگاران شوند. آری، کربلا آیینه است و هم‌چنان‌که بیدل دهلوی سرود، «آینه در کربلاست».
«72 سخن عاشورایی از بیانات رهبر معظّم انقلاب اسلامی»، عنوان یکی از کتاب‌های عاشورایی انتشارات انقلاب اسلامی است که در آن، برخی از زوایای آشکار و پنهان این حرکت عظیم، از نگاه جامع‌نگر، تحلیلی و محقّقانه‌ی معظّمٌ‌له تحلیل و تبیین شده‌اند. این کتاب در قطعی شکیل و با طرحِ جلدی زیبا، در 296 صفحه و به کوشش علیرضا مختارپور  قهرودی تدوین شده و گزیده‌ای از بیانات مقام معظّم رهبری درباره‌ی مسائل مختلف مرتبط با قیام امام حسین(علیه‌السّلام) را که از خرداد 1368 تا تیرماه 1390 در محافل و مجالس گوناگون ایراد شده‌اند، در خود جای داده است.
این کتاب، علاوه بر  فهرست تفصیلی که بر اساس ترتیب زمانی رخدادها تنظیم شده‌اند، یک فهرست مطالعه‌ی موضوعی نیز دارد. زندگی و ابعاد شخصیّت امام حسین(ع)، اهداف قیام امام حسین(ع)، درس‌ها و عبرت‌ها و دستاوردهای عاشورا، الگو بودن نهضت حسینی در طول تاریخ و خصوصاً پیوند آن با انقلاب اسلامی، نقش برجسته‌ی حضرت زینب و حضرت سجّاد (علیهماالسّلام) در حفظ و انتقال پیام عاشورا، مقام شهید و فرهنگ شهادت‌طلبی، و اهمیّت ماه محرم و مجالس عزاداری، مهم‌ترین محورهای موضوعات این کتاب هستند.
یکی از مطالب مفصّل این اثر به بررسی سه‌دوره‌ی حیات امام حسین(علیه‌السّلام) قبل از قیام عاشورا، و جایگاه، مواضع و عملکردهای ایشان در آن دوران اختصاص یافته است (سخن 44). در چند سخن دیگر نیز برخی از ابعاد وجودی شخصیّت ایشان به عنوان مظهر انسان کامل، و البته حرکت استثنایی و مقام یگانه‌ی ایشان در تاریخ اسلام تحلیل شده است؛ بررسی اوصافی چون عبادت، معرفت، بصیرت، استقامت و شجاعت، اخلاص، اعتماد و توکّل به خدا، موقع‌شناسی و چگونگی پیوند معنویّت با جهاد، و مظلومیّت و غربت با عزّت در حرکت ایشان.
در یکی از سخنان این مجموعه، ضمن تعریف و تشریح ابعاد سه‌گانه‌ی قیام حسینی و نقش این ابعاد در ماندگاری آن، احساس عزّت و افتخار در هر یک از این ابعاد تبیین شده است (سخن 54). همچنین در ذیل دو سخن عاشورایی، ضمن تبیین برخی از وجوه و دلایل منحصربه‌فرد بودن واقعه‌ی عاشورا، در مقام مقایسه‌ی انقلاب اسلامی و نهضت حسینی، عوامل و ویژگی‌های مشترکی چون «استقامت و بصیرت» در رهبری نهضت و صفاتی چون «خلوص و غریبانه بودن» مورد بررسی قرار گرفته‌اند (سخن 22 و 32).
بحث و بررسی زمینه‌های تاریخی قیام حسینی از دیگر موضوعات محوری «72 سخن عاشورایی» است؛ در مفصّل‌ترین سخنِ این اثر، تحلیلی جامع از تاریخ اسلام از بعثت تا واقعه‌ی عاشورا از لسان رهبر فرزانه‌ی انقلاب ارائه شده است (سخن 44 و نیز سخن 50). در این سخنان، با استناد به شواهد متعدّدی از ریزش‌ها و لغزش‌ها در تاریخ اسلام، وضعیّت عقیدتی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی مسلمانان، قبل از واقعه‌ی عاشورا تشریح و بیان شده که چگونه عواملی چون ارتجاع فجیع امّت، رواج دنیاطلبی و فساد، کاهش غیرت دینی، بی‌بصیرتی و دنیادوستی خواص و غفلت و سهل‌انگاری مسلمین، باعث بروز حادثه‌ی عاشورا شد.
تحلیل هدف و فلسفه‌ی قیام امام حسین(علیه‌السّلام) علیه ارتجاع و انحطاط ویرانگر جامعه‌ی اسلامی، همواره یکی از مباحث مهمّ رهبر انقلاب در باب این موضوع بوده و چند سخن از «72 سخن عاشورایی» نیز با تعابیر متفاوت به همین موضوع پرداخته است. در این سخنان تأکید شده که امام حسین(علیه‌السّلام) برای زدودن ابرهای جهل و غفلت و مقابله با زبونی انسان قیام کرد (سخن50، 60 و 63) و هدف او، اصلاح امّت و رواج عمل به احکام دینی (سخن 48) و تجدید بنای نظام و جامعه‌ی اسلامی بود (سخن 27).
در ضمن این بحث، دو نظریه‌ی مشهور «حکومت» و «شهادت» از لسان رهبر معظّم انقلاب نقد و «خلط هدف و نتیجه»، عامل خطای این تحلیل‌های یک‌جانبه در خصوص فلسفه‌ی قیام حسینی معرفی شده است. در ادامه و پس از نقد و بررسی این دو دیدگاه مشهور، نظریه‌ی صحیح درباره‌ی هدف قیام حسینی، هَم با استناد به منابع و شواهدی از بیانات آن حضرت تبیین شده است (ص 130-120).
کمتر کلامی از رهبر معظّم انقلاب درباره‌ی قیام حسینی می‌توان یافت که در آن اشاره‌ای به یک یا چند مورد از پیام‌ها و درس‌ها و عبرت‌های عاشورا نباشد. ایشان در جایی فرموده‌اند که انسان با دقّت نظر در حرکت چند ماهه‌ی حضرت امام حسین(ع) از مدینه تا عاشورا می‌تواند بیش از صد درس مهم بشمارد (ص 119). در این اثر نیز چندین درس و عبرت جاودانه و مهم عاشورایی، از منظر ایشان برای نسل امروز تحلیل شده‌اند تا با مدّنظر داشتن این درسها و عبرتها، از تکرار فاجعه‌ی عاشورا در آینده جلوگیری شود.
تأمل در عوامل انحراف و انحطاط جامعه‌ی اسلامی قبل از عاشورا، نقش مهمّ خواص در دو جبهه‌ی حق و باطل، شناخت و تشخیص دشمن، تأکید بر عزّت و حرمت ذلّت‌پذیری، نترسیدن از خطراتی چون غربت و مرگ و اسارت در راه حق، نترسیدن از دشمن و عمل به تکلیف، رابطه‌ی ایمان با مقاومت و فداکاری، بصیرت و تکلیف‌شناسی در مواقع حسّاس، جهاد با دشمن درون و برون، ارتباط سستی ایمان با لغزش‌ها، ارتباط دنیاطلبی و فساد و فحشا با بی‌بصیرتی و از بین رفتن غیرت ایمانی و... از جمله‌ی مهم‌ترین درس‌ها و عبرت‌هایی هستند که در بخش‌های مختلف این کتاب مورد بحث و بررسی قرار گرفته‌اند (سخن 27، 29، 33، 34، 35، 46، ...).
برای نمونه یک‌جا از قول معظّمٌ‌له، «تشخیص به موقع تکلیف» مهم‌ترین درست نهضت حسینی معرّفی شده و ضمن تشریح زوایایی از وضعیّت و شرایط ایران و جامعه‌ی اسلامی، شناخت و تشخیص دشمن، مهم‌ترین وظیفه‌ی مسلمانان امروز شمرده شده است (ص 71-68). ایشان در جای دیگر و در بحث از ضرورت زمان‌شناسی و تکلیف‌شناسی، با اشاره به ماجرای قیام توّابین فرموده‌اند: «عده‌ی توّابین چند برابر شهدای کربلاست...، اثری که توّابین در تاریخ گذاشتند، یک هزارم اثری که شهدای کربلا گذاشتند، نیست! به خاطر این‌که در وقت خود نیامدند. کار را در لحظه‌ی خود انجام ندادند، دیر تصمیم گرفتند و بسیار دیر تشخیص دادند» (ص171-170).
یکی از مهم‌ترین درس‌ها و عبرت‌های عاشورا که در این کتاب بارها مورد تأکید رهبر معظّم انقلاب قرار گرفته، بررسی و تحلیل نقش خواص در دو جبهه‌ی حق و باطل و نقش کوتاهی خواص درخلق فجایع تاریخ اسلام، از جمله فاجعه‌ی عاشورا است؛ مواضع و عملکردهای نمونه‌هایی چون عبدالله‌بن‌زبیر، شریح قاضی، سعیدبن‌عاص، ابوموسی اشعری، سعدبن‌ابی‌وقاص و... (نک: سخن 33، 35، 36، 44 و...). در این گفتارها تبیین می‌شود که چگونه بی‌بصیرتی، غفلت و به‌ویژه دل‌سپردگی خواص به دنیا و مطامع نفسانی، باعث لغزش آنان شد و عوام را نیز به انحراف کشاند و همین دنیادوستی خواص بود که زمینه‌ساز تبدیل خلافت به پادشاهی، به مقام عالم دینی رسیدن کعب‌الاحبارها و به مسلخ رفتن حسین‌بن‌علی‌ها در تاریخ شد.
به فرموده‌ی رهبر معظّم انقلاب اسلامی، نسخه‌ی کوچک قیام امام حسین(ع) در دروان معاصر توسط امام خمینی(رضوان‌الله تعالی علیه) تکرار شد (نک: ص 130-128). بیش از نیمی از مطالب کتاب «72 سخن عاشورایی» به صورت مستقیم یا غیرمستقیم، به پیوند عاشورا و انقلاب اسلامی، تحلیل تأثیرات قیام حسینی بر انقلاب اسلامی و دفاع مقدّس، تبیین هویّت مشترک و شباهت‌های انقلاب اسلامی با عاشورا و تفاوت‌های زمان ما با دوران امام حسین(ع) و درس‌ها و عبرت‌های عاشورا برای ملّت ایران اختصاص یافته است. برای نمونه، عنوانِ دو گفتار مهمّ این اثر، به برخی از وجوه تشابه نهضت حسینی با نهضت خمینی، مانند «خلوص و غریبانه بودن» و «استقامت و بصیرتِ» رهبران نهضت پرداخته است (سخن 22 و 32) و در سخنی دیگر از قول معظّمٌ‌له «کربلا، مثال و الگوی امتحان شده و همیشگی» برای ملّت ایران معرفی شده است(سخن 15).
تأکید بر پیرایه‌زدایی از مسائل عاشورا و لزوم پرهیز از تحریفات، در کنار تبیین بایسته‌های مجالس عزاداری و ارائه‌ی توصیه‌های مهمّی به وعّاظ و مبلّغان و مدّاحان، از دیگر مطالب مهم و خواندنی این اثر است. از جمله، در یکی از مباحث کتاب که حدود 20 سال قبل افاضه شده، معظّمٌ‌له به صراحت از رواج کارهای ناصحیحی چون قمه‌زنی و سینه‌خیز حرکت کردن در حرم مطهّر ائمه(علیهم‌السّلام) اظهار نگرانی کرده‌اند. مثلاً ایشان در باب قمه‌زنی تصریح کرده‌اند: «قمه‌زدن سنّتی جعلی است، از اموری است که مربوط به دین نیست و بلاشک، خدا هم از انجام آن راضی نیست. علمای سَلَف دستشان بسته بود و نمی‌توانستند بگویند «این کار غلط و خلاف است». امروز روز حاکمیّت اسلام و روز جلوه‌ی اسلام است...»(ص 105-103).
عاشورا منظومه‌ی حماسه، منطق و عاطفه است و یکی از نکات مهمّی که در باب مواجهه با این نهضت عظیم، همواره مورد تأکید رهبر معظّم انقلاب بوده، توجّه به هم‌دوشی و توأمانی این سه عنصر اصیل حرکت امام حسین(ع) است. بخشی از مطالب «72 سخن عاشورایی» درباره‌ی همین موضوع و اهمیّت آن است (مثلاً نک: سخن 57) و مبلّغان و وعّاظ و مدّاحان باید با شیوه‌های متنوّع و برتر، در تعمیق همزمان باورها و محبّت‌ها در مجالس حسینی بکوشند. همچنین در یکی از مطالب این اثر، ایشان به القائات شبه‌روشنفکری برای جدا کردن مسائل عاطفی از مسائل اعتقادی اشاره کرده‌اند (ص 22).
موضوعات و محورهای مهمّ دیگری نیز در «72 سخن عاشورایی» مورد بحث و تحلیل قرار گرفته‌اند که برخی از مهم‌ترین آنان عبارتند از: کلّیاتی درباره‌ی «ماه محرم» و «روز عاشورا» و «اربعین» و برکات آنها، مباحثی درباره‌ی اسارت خاندان نبوّت، اهمیّت نقش مجاهدت و بصیرت حضرت زینب (سلام‌الله علیها) و حضرت سجّاد (علیه‌السّلام) در حفظ نام و یاد و دستاوردهای عاشورا، تبیین ارزش والای شهید و شهادت و دلیل ارزش مضاعف مجاهدت امام حسین(علیه‌السّلام) و اصحابشان، جایگاه منحصربه‌فرد عاشورا و شهدای کربلا، میراث عاشورا برای دنیای امروز، راز ماندگاری عاشورا، عاشورا و استکبارستیزی، شرح فقراتی از ادعیه و کلمات معصومین (علیهم‌السّلام)، زوایای انسانی قیام حسینی و... .
در یکی از عناوین سخنان این مجموعه، از واقعه‌ی عاشورا به «مباهله‌ی عملی امام حسین(علیه‌السّلام)» تعبیر شده است. انسانی که به هدف خود و حقانیّت و صدق دعویش ایمان دارد، حاضر است خود و نزدیک‏‌ترین بستگانش را در معرض خطر قرار دهد. پیامبر(ص) در ماجرای مباهله چنین کرد و به تعبیر رهبر معظّم انقلاب، امام حسین(ع) نیز در عاشورای سال 61 هجری، برای بیان حقیقت و روشنگری در طول تاریخ، مباهله را به شکل عملی‌اش انجام داد (نک: سخن 66).
در آخرین سخن این کتاب نیز فرازهایی از دعاهای رهبری معظّم انقلاب اسلامی با مضمون و محتوای حماسه‌ی عاشورا، که در سخنرانی‌های مختلف ایراد شده، گردآوری شده است.

برای دریافت نسخه الکترونیکی کتاب 72 سخن عاشورایی اینجا را کلیک کنید.