حمید سبحانی صدر در ابتدای جلسه بیان کرد: مسئله جهاد در اندیشه ناب رهبر انقلاب سابقه طولانی دارد، جهادی که لباس‌های گوناگونی بر خود می‌پوشد و تکلیف جهادی که بر عهده ماست در هر برهه‌ای رنگ مختص آن برهه را به خودش می‌گیرد. گاهی ممکن است این جهاد، جهاد دفاعی باشد، جهاد نظامی باشد، ما می‌بینیم آثاری که کار شده، سبک زندگی جهادی در منظر رهبر معظم انقلاب جزو آثاری است که بسیار مورد توجه بوده که ما سبک زندگی جهادی داشته باشیم، زندگی جهاد گونه‌ای داشته باشیم. امروز یکی از رسالت‌هایی که رهبرعزیزمان برای ما تعریف کردند و این‌بار را به دوشمان گذاشتند و این تکلیف را بر ما قرار دادند، مسئله جهاد تبیین است و این قطعاً برخاسته از یکسری مقتضیاتی در عصر حاضر ماست که تکلیف جهاد بر عهده ما گذاشته شده است. سؤال اولم از آقای صلح‌میرزایی این است که دربارۀ ایدۀ نگارش کتاب «جهاد تبیین» در این موقعیت حساس با آن درکی که نسبت به دغدغه رهبرعزیزمان بوده و منجر به تدوین این کتاب شود، نکاتی را برای ما بفرمایید.
حجت‌الاسلام سعید صلح‌میرزایی در جواب سؤال گفت: بعد از اینکه رهبرانقلاب در مهرماه سال ۱۴۰۰ دربارۀ جهاد تبیین در دیداری که با مجموعه هیئات دانشجویی داشتند فرمودند که همه افراد جامعه، هر کس به اندازه حوزه تأثیر خودش باید در زمینه جهاد تبیین کار کند، در واقع ما به دنبال تألیف یک کتاب نبودیم و این مدنظرمان بود که عملیاتی که باید خودمان نسبت به این فرمایش رهبر انقلاب انجام دهیم، برویم و آن را استخراج کنیم و روی آن کار کنیم. به همین خاطر جلسات اندیشه‌ورزی در قم تشکیل شد و یکسری از دوستانی که آشنا به اندیشه انقلاب بودند در این جلسات حاضر شدند.
صلح‌میرزایی در ادامه افزود: بعد از اینکه مقداری از بحث پیش رفت احساس کردیم که متن و محتوا و سرفصل‌هایی آماده شده، و اینها را می‌شود به آحاد نیروهای مؤمن انقلابی عرضه کرد تا بتوانند فرمان رهبر انقلاب را انجام دهند. تا اوایل آبان محتوای کلی این بحث آماده شد و به دوستان انتشارات انقلاب اسلامی تقدیم شد و این عزیزان بررسی کردند و این کتاب را در دستور کار انتشارات قرار دادند و در نهایت، کتاب در آذرماه از نشر خارج شده و در ۲۶ دی‌ماه رونمایی شد. ما هدفمان از ابتدا استخراج طرح عملیاتی بود؛ بعد از اینکه این کتاب آماده و رونمایی شد، آنگونه که شایسته بود استقبالی از این فرمان نشده بود؛ یعنی من خودم مراجعه داشتم به برخی از نهادهای مرتبط با بحث تبیین و بعضی از مجموعه‌ها و نهادهای انقلابی هنوز کار جدی‌ای برای این امر نشده بود. حتی با آحاد نیروهای انقلابی که صحبت میشد هنوز این بحث از طرف این مجموعه‌ها جدی گرفته نشده بود. حتی بعد از اینکه کتاب رونمایی شد، باز هم آنگونه که شایسته بود اتفاقی نیفتاد تا سوم بهمن‌ماه که رهبر انقلاب تأکید سه‌باره بر این موضوع کردند. ایشان هم در ۲۱ آذر تأکید کرده بودند و هم سوم بهمن، ۱۹ بهمن و ۲۸ بهمن، و بعد در ۱۹ اسفند در دیدار با خبرگان بر این موضوع تأکید کردند. این نشان داد که ایشان حتماً به دنبال این بحث هستند و دغدغه ایشان است. پس از آن سازمان‌ها و نیروهای انقلابی حساس شدند و کتاب با استقبال خوبی روبه‌رو شد. پس ایده اولی باعث شد که کتاب آماده شود. ما چون به دنبال تدوین یک کتاب به این معنا نبودیم، به حداقل فیش‌ها و قطعاتی که انتخاب شد بسنده کردیم تا کتاب در واقع حجم بالایی پیدا نکند و به‌عنوان یک کتاب مرجع نشود.
حجت‌الاسلام سبحانی صدر در ادامه بیان کرد: خود واژه جهاد تبیین اصطلاحی است که حضرت آقا به‌کار بردند، چون می‌دانیم که بحث پیرامون تبیین چند دهه‌ای است که در رسانه ایشان بوده، تببین هم لازم است و شما هم از ادوار مختلفی این عبارات و کلمات را جمع آوری کردید، واژه جهاد تبیین چه زمانی در کلمات ایشان به‌کار برده شد؟
سعید صلح‌میرزایی بیان کرد: رویکرد دین و شریعت به مردم یک رویکردی است که همه اتفاقات باید توسط مردم انجام شود. انقلاب‌های بزرگ انبیای الهی و ائمه علیکم‌السلام، همه با این رویکرد بوده است؛ یعنی از اینکه انقلاب‌های بزرگ یا بحثهای کودتایی و شمشیر و اینها باشد، به شدت پرهیز می‌شده است. بر این اساس برای اینکه مردم به میدان عمل بیایند راهکار همه انبیا و اولیا این بوده است که مردم با تبیین قانع شوند و خودشان پا در میدان بگذارند. اگر بخواهیم ببینیم که اولین بار واژه جهاد تبیین را رهبر انقلاب چه زمانی استفاده کردند، من فکر می‌کنم باید کتاب «خون دلی که لعل شد» را بخوانیم. ایشان در صفحه ۵۷، ۵۸ و ۵۹ کتاب، درباره این مسئله صحبت می‌کنند، حالا ایشان چون متن را به عربی گفتند در آن کتاب، مترجم به جای کلمه جهاد واژه مقاومت را گذاشته و به جای کلمه تبیین، واژه روشنگری را گذاشتند. رهبر انقلاب در صفحه ۵۹ کتاب خون دلی که لعل شد تصریح می‌کنند که خط انقلاب از جهاد و روشنگری تشکیل شده که همان جهاد تبیین است. شاید این واژه را بتوانیم به آن زمان موکول کنیم، اما خود رهبر انقلاب آنجا می‌فرمایند که از ابتدای نهضت امام، دو خط جهاد و تبیین توأم با هم پیگیری شد. بعد فرمودند ببینید جرم حضرت امام از نظر طاغوت چه بود؟ امام اگر تبعید رفت و اگر مدتی در تهران بازداشت شد و بعد تبعید شد، فقط سخنرانی می‌کرد، نه اینکه تشکیلات نظامی را رهبری کند. امام فقط دنبال تبیین برای مردم بود و چون تبیینش در مقابل دشمن بود شد جهاد تبیین؛ یعنی نهضت ما از اولین سخنرانی که حضرت امام در سال ۱۳۴۱ شروع می‌شود که آن هم جهاد تبیین است.
صلح‌میرزایی در ادامه افزود: خود رهبر انقلاب می‌گویند با شروع نهضت امام همه ما جهاد تبیین می‌کردیم، از سال ۱۳۴۵ و ۱۳۴۶، خیلی از یاران امام جهاد تبیین را رها کردند و تبیین می‌کردند، و بعد فرمودند که من برای اینکه ثبت در تاریخ شود و بعضی از معدود یاران امام از کسانی بودیم که این دو خط را تا آخر با هم داشتیم. در این دوره زمانی ۱۳۴۵ تا ۱۳۵۶، رهبر انقلاب چندین بار دستگیر می‌شوند، تبعید می‌شوند، خیلی از کسان دیگری بودند که یاران امام بودند ولی در آن زمان نحوه عملشان بیشتر جنبه سخنرانی بود، با طاغوت درگیر نبودند و دستگیر نمی‌شدند. ما هم سندی نداریم مبنی بر بازداشت یا احضار این بزرگواران، اگر چه که به تعبیر رهبر انقلاب پایان عمر این عزیزان با شهادت و جهاد بوده است.
صلح‌میرزایی افزود: ریشه تبیین به اولین اتفاقات خلقت برمی‌گردد. اولین تبیینی که در عالم صورت گرفته توسط خود خداست؛ یعنی اولین گفت‌وگویی که ما در قرآن کریم داریم گفت‌وگوی ملائکه با خداست و خدا آنجا برای ملائکه، علت خلقت حضرت آدم علیه‌السلام را تبیین می‌کند و آن‌ها از خداوند سؤال می‌کنند. حرکت انبیا و حضرت نوح علیه‌السلام و حضرت ابراهیم علیه‌السلام کارشان تبیین بوده و ما سندی نداریم که بگوید کار نظامی کرده باشند؛ یعنی شما زندگی انبیا را ببینید، جز یکی‌دو نفر از آن‌ها که با رأی خود مردم انتخاب می‌شوند مثل حضرت داوود علیه‌السلام و حضرت سلیمان و بقیۀ انبیا، حرکتشان حرکت تبیینی بوده است.
حمید سبحانی صدر در ادامه گفت: چون موضوع محوری ما مسئله جهاد تبیینی است که به‌عنوان یک فرمان و تکلیف به‌عهده ماست. در شرایطی که ما از طرفی می‌بینیم به‌عنوان یکی از سرفصل‌های راهبردی رهبر عزیزمان مسئله اقتصاد است، حالا آن بیانه گام دوم که یکی از آن هفت گامی که برای آینده در نظر گرفتند، یکی از آن‌ها مسئله اقتصاد است. در کنار این، مسئله جهاد تبیین هم در صدر فرمایشات ایشان است. کمتر جلسه‌ای پیش می‌آید که ایشان مجدداً مسئله تبیین و جهاد تبیین را متذکر نشوند. در چنین شرایطی ما در چه برهه‌ای قرار گرفتیم و دیگر چه حساسیت‌های زمانی برای ما وجود دارد که این تأکید بر جهاد تبیین از سوی ایشان، صورت می‌گیرد.
حجت‌الاسلام صلح‌میرزایی افزود: بله همان‌طور که عرض کردم، مردم‌سالاری دینی که رهبر انقلاب می‌گویند صرفاً این نیست که ما رأی‌گیری کنیم و افراد با رأی مردم انتخاب شوند. در مردم‌سالاری دینی، حقیقتاً مردم سالار هستند. این مردم اگر قرار باشد در محور همه تحولات قرار بگیرند، برای دشمنان این کشور و این انقلاب و اسلام ایجاد خطر می‌کند. یکی از بزرگترین هدف‌هایی که دشمن بعد از ناامیدی از ساقط‌کردن جمهوری اسلامی دارد انجام می‌دهد، دور کردن مردم از انقلاب اسلامی است. برای این کار روش‌های متعددی دارد که یکی از مهمترین کارها همین جنگ نرم است که ابعاد مختلفی دارد. به تعبیر رهبر انقلاب یکی از ابعاد جنگ نرم، تحریم است. یکی هم جنگ رسانه‌ای است، مجموع اینها جنگ نرم را تشکیل می‌دهد و بحثهای رسانه‌ای ایجاد ناامیدی در مخاطبین و ناکارآمد جلوه‌دادن انقلاب اسلامی باعث می‌شود که دلسردی در مردم ایجاد شود و اصل مقبولیت نوعی و شاید مشروعیت حکم‌فرمایی را در انقلاب اسلامی تضعیف می‌کند.
صلح‌میرزایی با اشاره به اینکه رهبر انقلاب در عید قربان سال ۱۳۹۹ فرمودند دو جریان همزمان دارند با هم کار می‌کنند، افزود: ایشان بیان کردند که جریان تحریم و جریان تحریف به‌صورت همزمان در حال فعالیت هستند. همچنین ایشان فرمودند اگر ما بتوانیم جریان تحریف را شکست بدهیم، یقیناً جریان تحریم هم شکست خواهد خورد؛ یعنی به یک نوعی برون‌رفت از مشکلات اقتصادی و معیشتی برایمان به‌وجود می‌آید که این خودش می‌تواند از گذر جهاد تبیین و به آرامش رسیدن ذهن‌های مردم، ایجاد امید و نشاط در جوانان؛ یعنی ماحصل و نتیجه جهاد تبیین این خواهد بود. رهبر انقلاب در شش ماهۀ دوم سال۱۴۰۰، شش بار این مسئله را تکرار کردند، نکتۀ این تکرار هم همین هجومی است که دشمن آورد. شما می‌بینید الان رسیدند به یک محتوای بد اخلاقی یا بد سیاسی یا بد اعتقادی؛ دشمن نزدیک شده و نفوذ کرده و قاعدتاً خیلی از ذهن‌های جوانان ما و بزرگترهای ما به‌خاطر یکی از عواملش است. البته این کارهایی هست که دارند انجام می‌دهند و البته اشتباهاتی هم که خود ما داریم یا مسئولین دارند اینها هم این ذهن مشوش و مضطرب را تقویت می‌کند. جهاد تبیین آمده است در واقع از سه‌چهار جنبه این مسئله را حل بکند و ان‌شاءالله یک آینده پر امید را با تلاش همه ما و آحاد مردم حاصل شود .
حمید سبحانی‌صدر در ادامه پرسید: به هر حال موضوعاتی که نیازمند تبیین است خیلی زیاد است و حالا با همین گستره‌ای که شما در فرمایشاتتان داشتید و با نگاه به اینکه رسالت انبیا هم تبیین است و اینکه جهاد تبیین در عصر ما حول چه موضوعی است؟ در این مدت اخیر مواردی بوده است که گاهی اوقات پرده‌دری‌ها را به‌عنوان جهاد تبیین می‌دانند و متأسفانه ما شاهد بودیم در مدت‌های اخیر و ماه‌های اخیر، مثلاً یک تلقی که به خطا هم است، این را آن در واقع برچسب جهاد تبیین را بهش می‌زند و چالش ایجاد می‌کند، این مسئله که جهاد تبیین واقعاً چه چیزی را باید تبیین کنیم را هم توضیح بدهید.
حجت‌الاسلام صلح‌میرزایی در پاسخ گفت: در اینجا سه بحث وجود دارد؛ یک بحث همان در ذیل بحث جهاد تبیین آن مفاهیم مرتبط با جهاد تبیین، یقیناً مطالبه‌گری، تعلیم، عدالت‌طلبی، افشاگری درست، امر به معروف و نهی از منکر، اینها یکسری واژگان و مفاهیمی هستند که در معارف دینی ما هم سفارش شده، اما از نظر مفهومی با جهاد تبیین متفاوت است، اگر چه از نظر کارکرد و عملیات با هم مرتبط هستند. همین مطالبه‌گری که بالاخره یکی از وظایف نیروهای انقلابی مطالبه کردن از مسئولین است، شرط مطالبه‌گری داشتن یک بدنه اجتماعی است. من به تنهایی که نمی‌توانم مطالبه‌گری انجام بدهم، جهاد تبیین می‌آید بدنۀ اجتماعی را حاصل می‌کند. من با شما صحبت می‌کنم، با ایشان صحبت می‌کنم، یک جمع متشکلی را ایجاد می‌کنیم، حالا می‌رویم مطالبه‌گری می‌کنیم، این یک مسئله است؛ یعنی مثلاً عدالت‌خواهی، این واژه‌های این چنینی حتماً به جهاد تبیین نیاز دارد.
صلح‌میرزایی با بیان اینکه رویکردهای جهاد تبیینی هم متفاوت است،افزود: حداقل سه رویکرد برای جهاد تبیین باید بگوییم. یک رویکرد، رویکرد درمانی است؛ یعنی رویکردی که آن ذهن‌های آسیب‌دیده در زمینه جنگ نرم که عرض کردیم را می‌خواهد بیاید و اصلاح کند. امید را می‌خواهد به اذهان برگرداند، این می‌شود جهاد تبیین درمانی که الان بیشتر مجموعه‌های مختلفی که ما می‌بینیم دارند کار می‌کنند در قضیۀ جهاد تبیین رفتند و روی مسئله جهاد تبیین درمانی کارمی‌کنند. یک رویکرد دیگر جهاد تبیین تعمیقی است که رهبر انقلاب ۱۹ اسفند ۱۴۰۰ در دیدار با خبرگان فرمودند، در واقع جهاد تبیین تعمیقی، جهاد تبیینی است که یک سپری را برای فرد ایجاد می‌کند تا در زمان برخورد با شبهه، به‌زودی سپر را نیندازد و بماند، بالاخره ممکن است که جهاد تبیین درمانی در درازمدت انسان را خسته کند. یک ضرب‌المثلی است که می‌گوید شما به یک نفر ماهیگیری یاد می‌دهی، یک موقع هست که ماهی دستش می‌دهی؛ جهاد تبیین تعمیقی در واقع واکسینه‌کردن مخاطب است. آن رویکرد سوم هم رویکرد تهاجمی است چون ما معمولاً در عرصۀ جهاد تبیین دفاع می‌کنیم، در حالی که باید به تعبیر رهبر انقلاب «باید برویم به سوی حمله و هجوم». ما جستجو کردیم خود رهبر انقلاب در این سی و خورده‌ای سال رهبری‌شان، نزدیک چهل موضوع را توصیه کردند که باید تبیین شود. از موضوعات کلان و بنیادی مثل حاکمیت الله گرفته تا موضوعات خرد.
صلح‌میرزایی افزود: ذهن مردم نگران است و بالاخره این تغییر قیمت‌ها چه تأثیری در زندگی‌شان می‌گذارد. یک جهاد تبیین موقتی شاید لازم باشد تا یک زمانی که این آرامش برگردد و مردم به یک ثباتی برسند. از مجموع این موضوعاتی که نوشته شده من فکر می‌کنم هر کس باید اطراف خودش را ببیند، ممکن است در منطقه‌ای که ما زندگی می‌کنیم، مثلاً یکی از این مواردی که درباره مهدویت است، در ذهن‌ها دچار مشکل شده و تبیین بخواهد، ممکن است در یک جای دیگری بحث دربارۀ حاکمیت الله باشد و یا جای دیگری دربارۀ جمهوری اسلامی باشد یا جای دیگری بحث جمعیت باشد. هر کدام این موارد اقتضایی است، اما به صورت کلی آن چیزی که ما الان می‌بینیم دشمن خیلی دارد روی آن فعالیت می‌کند این چهار موضوع در جهاد تبیین درمانی است.
بحث سوم، بحث کتمان ظرفیت‌هایی است که انقلاب دارد و می‌تواند ان‌شاءالله یک آینده‌ای داشته باشد که هم از نظر رفاه مادی و هم از نظر تعالی معنوی ما جاهای خوبی باشیم و زمینه‌سازی ظهور انجام شود و چهارم هم بزک غرب است. این چهارتا یک مقدار ذهن را آزار می‌دهد و نیازمند کار فوری است، اما اولویت رفتن به سمت تعمیق است. رهبر انقلاب در آن سخنرانی فرمودند: «مؤثرترین سلاح در جهاد تبیین همین بحث تعمیق معارف انقلاب اسلامی است که طرف به یک آرامشی برسد و یک سپر دفاعی همراه خودش باشد که اگر یک موقع شبهه‌ای به آن وارد شده و دچار التهاب نشود و ایمانش را از دست ندهد.»
سبحانی صدر با اشاره به این که عمدتاً ذهنیت‌های ما از جهاد تبیین همین جهاد درمانی است، افزود: همان آغازی که این کتاب منتشر شد در همین فضای مجازی دوستان از ما می‌پرسیدند که به چه شکلی ما می‌توانیم جهاد تبیین کنیم؟ شیوه‌هایش روشن نیست و وقتی در کتاب هم نگاه می‌کنیم بین فصول کتاب و در بخش روش‌ها، جهاد تبیین مختصرتر از بقیه بخش‌هاست و شاید یکی از مهمترین نکته‌ها همین است. هر فردی در هر جایگاهی که هست، هر نقشی که می‌آفریند حالا یا فرد رسانه‌ای است یا نیست، مردم کوچه و خیابان یا خانه‌دار، هر فردی به چه شیوه و روشی می‌تواند جهاد تبیین کند؟
سعید صلح‌میرزایی بیان کرد: اولاً بحث شیوه‌ها و روش‌هاست. جهاد تبیین نیامده همه سؤالات را پاسخ بدهد، من اول برخی از فصول این را به‌عنوان یک درآمد اضافه کردم و نوشتم که ما نباید در برخورد با بیانات رهبرانقلاب، حالت اخباری پیدا کنیم، ممکن است ۴۵ موضوع اینجا برای تبیین آمده باشد، ممکن است فضایی که در آن زندگی می‌کنم یک موضوعی باشد خارج از اینها، در زمینه روش‌ها هم بالاخره یکی از نکاتی که رهبرانقلاب به‌عنوان الزامات جهاد تبیین گفتند بحث نوآوری است، خب ممکن است در بیانات رهبر انقلاب وقتی جستجو می‌کنیم همین مقداری که الان، حالا من آن مقداری که خودم جستجو کردم همین مقداری که الان در کتاب درج شده رسیدیم به‌عنوان روش‌ها و مطالب تکراری را که حذف می‌کردیم همین مقدار می‌ماند، ببینید ما هم فضای حقیقی را داریم هم فضای مجازی را داریم و یکی از دست‌های برتر ما در این جنگ نرم این است که ما فضای حقیقی هم در اختیار داریم. ما الان جمع‌های خانوادگی را داریم، جمع‌های دوستانه، تفرجگاه‌ها و بوستان‌ها، مساجد، هیئت‌ها و نماز جمعه و ظرفیت‌های متعددی به‌خاطر آن فرهنگ ایرانی اسلامی ما وجود دارد که ما می‌توانیم به‌صورت حقیقی با هم ارتباط بگیریم حالا این می‌تواند به نحو سخنرانی یا ارتباط چهره‌به‌چهره یا ارتباط مشاوره‌ای باشد. علاوه بر اینکه فضای مجازی گسترش پیدا کرده است، فضای حقیقی هنوز جای خودش را دارد، شما در غرب هم می‌بینید برای یکسری جلسات یا بحثهای مختلف، مردم بلیط می‌گیرند و چند هزارنفر می‌نشینند تا سخنرانی یک نفر را ببینند. آن هم کسی که معمولاً ایستاده سخنرانی می‌کند و همه گوش می‌دهند؛ این مدل هنوز در غرب منسوخ نشده است. درقبال این نکته ما فضای مجازی را داریم که با توجه به تنوع و قال‌بهای متعددی که دارد،عرصه‌های مختلفی را به ما می‌دهد. خیلی‌ها هستند که با تولید محتوا، می‌توانند برای مردم پیامی را مخابره کنند. الان یک‌نفر می‌تواند در یک روستای دورافتاده یک مطلبی را تولید بکند که بیش از یک کسی که پایتخت می‌نشیند و استودیو در اختیار دارد تا مطلبش بازدید بخورد. یک جورهایی طبع مردم در فضای مجازی به سمت تولیدات مردمی و حتی تولیداتی شاید خیلی هم از نظر هنری قوی نباشد، رفته است.
صلح‌میرزایی در ادامه افزود: من فکر می‌کنم شاید ما در فضای مجازی، توان تولید نداشته باشیم، بیشتر ما می‌توانیم تولیداتمان در حد ضبط و عکس گرفتن شخصی باشد یا تولیدات محتوایی تایپ کردن و انتشار یک متن، بیشتر ما می‌توانیم در این زمینه چیزهایی که دیگران مانند هنرمندان و اهالی قلم و اهل علم تولید کردند را می‌توانیم استفاده کنیم. الان در فضای جهاد تبیین مخصوصاً جهاد تبیین درمانی هم صفحات متعددی در فضای مجازی داریم، کانال‌ها و سایت‌های مختلف و تخصصی داریم، چند ده هزار شبهه را پاسخ دادند. الان اگر چالشی در مقابل ما وجود دارد چالش دربارۀ مشکلات معیشتی است؛ یعنی عملاً جمع‌های عمومی مردم به‌خاطر بالاخره فشارهای اقتصادی که وجود دارد و برخی از مردم را اذیت می‌کند. من فکرمی‌کنم اگر ما بحث الزامات جهاد تبیین را به‌عنوان بحث چگونگی مطرح کنیم، سیاست‌های جهاد تبیین را مشخص می‌کند.
حجت‌الاسلام صلح‌میرزایی افزود: چند گام وجود دارد هرکسی باید برای جهاد تبیین طی کند. گام اول این است که باید بر موانعی غلبه پیدا کند که یک عده از ما به‌خاطر ترس یا به‌خاطر بی‌اطلاعی از فضایی که در آن هستیم وارد عرصه جهاد تبیین نمی‌شویم. مثلاً یک کسی سخنران است یا شخصیت محبوبی است که می‌ترسد وارد فضای تبیین بشود، می‌ترسد به او حمله شود یا محبوبیتش کاهش پیدا کند یا تعداد دنبال کننده‌هایش کم بشود؛ پس اول غلبه بر این موانع هست غلبه به ترس است. دومین نکته‌ای که اینجا وجود دارد بحث شناخت صحنه است. در جهاد تبیین مثل هر کار دیگری ما باید صحنه و عرصه را بشناسیم. وقتی عرصه شناخته شد در واقع انسان می‌فهمد کجا باید تبیین کند و کجا نباید تبیین کند و کجا باید سکوت کند. گاهی اوقات اینها تعیین می‌کند و گاهی اوقات ما دوست را می‌زنیم، چون نمی‌دانیم الان صحنه چگونه است. شناخت صحنه قدم دوم است. قدم سوم امکان‌سنجی از خود است، مخصوصاً دوستانی که سنشان کمتر است باید امکان‌سنجی کنند گاهی اوقات میبینی یک نفر نگاه می‌کند تا ببیند توان کافی ندارد برای اینکه وارد عرصه پرشبهه شود. خودش بدون اینکه آن اطمینان را از خودش داشته باشد وارد فضای پرشبهه می‌شود و نتیجه‌اش این می‌شود که خیلی وقت‌ها خودش دچار ریزش می‌شود و برخی نهادهای دیگری است که من فکر می‌کنم جنبه مطالبه‌گری دارد و از نهادها حالا چه حلقه‌های میانی و چه نهادهای حاکمیتی، چون حلقه‌های میانی و نهادهای حاکمیتی ممکن است در درازمدت نسبت به جهاد تبیین وظایفش را فراموش کند. همان‌طور که رهبر انقلاب فرمودند: «نیاز ندارد جهاد تبیین بودجه جداگانه‌ای بگیرد». خیلی از نهادهای ما مثل سازمان تبلیغات، نهاد رهبری در دانشگاه‌ها، بخش‌هایی در وزارت فرهنگ و صداوسیمای ما، اینها یکی از مأموریت‌های مهمشان تبیین است و اصلاً احتیاجی نیست بودجه جداگانه‌ای تصویب شود، به همین خاطر رهبرانقلاب مخالفت کردند. راهبرد اساسی خط انقلاب همیشه تبیین بوده و جهاد تبیین بوده و این گام‌های بعدی بیشتر این زمینه است و یکی دیگر از گام‌ها بحث شبکه شدن است.
صلح‌میرزایی افزود: جهاد تبیین اگر انفرادی انجام بشود ممکن است در درازمدت آدم خسته شود اما حداقل اگر یک هسته مقاومت کوچکی تشکیل شود که دوستانه بنشینند و تقسیم کار کنند و آن تشکیلات یک مدیری داشته باشد حالا یک جمع کوچکی، نمی‌خواهم بگویم یک بروکراسی طی شود ولی تشکیلاتی کارکردن خیلی موثرتر است و می‌تواند اثر بیشتری داشته باشد.
حمید سبحانی صدر بیان کرد: می‌خواستم سؤال کنم که در اندیشه مقام معظم رهبری کدام وزن بیشتری دارد؟ آن تخاطب واقعی چهره‌به‌چهره صحبت کردن و مسئله را حل کردن وزن بیشتری دارد یا فضای مجازی؟ چون همان‌طور که فرمودید با غلبه و گسترش فضای مجازی همه ماهایی که رسالتمان تخاطب واقعی و چهره‌به‌چهره است اما دارد رها می‌شود. می‌خواهم برایمان پررنگ تر کنید کدام یک از اینها وزن دارد؟
سعید صلح‌میرزایی در پاسخ این سوال بیان کرد: فضای مجازی گونه‌های مختلفی دارد. معمولاً وقتی که قرار است تخاطب و ارتباط متنی باشد چون نمی تواند روح و حس طرف را منتقل کند معمولاً اثرگذاری‌اش کم می‌شود و بعدش هم گاهی اوقات ممکن است که نتیجه‌های عکس بدهد. آن مقداری که ما تجربه داشتیم و گفت‌وگوهای گروهی که در بعضی گروه‌های مجازی می‌شود کلا می‌بینید به نتیجه نمی‌رسد و یکی از افراد گروه را ترک می‌کند و می‌رود یا اینکه در گروه سکوت می‌کند. این یک نکته هست اما خب الان برخی از فضاهای مجازی که آمده است توانسته تا یک حد زیادی آن نقصان‌های فضای مجازی را پرکند. مثلاً وقتی کسی یک ارتباط زنده ایجاد می‌کند از طریق فضای مجازی مثل این است که من الان در حضور آن شخص نشسته‌ام، می‌تواند حسش را به من منتقل کند و معمولاً می‌شود و فضاهایی که جنبه زنده دارد و دیداری است و مخاطب می‌تواند همزمان سؤال کند و جواب بشنود مخصوصاً آنجایی که ارتباطات تصویری می‌شود مثل صداوسیما و فضای مجازی این امکان را فراهم می‌کند تا چند نفر همزمان و با هم بتوانند به‌صورت تصویری ارتباط بگیرند. این می‌تواند خلأ فضای حقیقی را تا یک درصد بالایی پُر کند و عملاً می‌شود گفت ما یک جورهایی محتاط و مقهور در فضای مجازی شدیم و نمی‌شود این امکان را کنار گذاشت. فضای حقیقی یک زمینه‌های دیگری در انتقال حس و گاهی اوقات در ارتباطات حسی و عاطفی، فضای حقیقی می‌تواند مؤثر باشد که فضای مجازی با آن خشکی که دارد کمتر می‌تواند در این مسئله موفق باشد.
حمید سبحانی صدر بیان کرد: چه کسانی بار مسئولیت جهاد تبیین را دارند، مثلاً نهادهای دولتی و رسانه ملی و مردم فردبه فرد چقدر در این مسئله نقش دارند.
سعید صلح‌میرزایی گفت: جهاد تبیین یک توصیه عمومی رهبرانقلاب است. جهاد تبیین، فقط کار صداوسیما نیست. به محض اینکه شما یک اتفاق ملی را از مردم تهی کنید آن اتفاق به نتیجه نمی‌رسد. تا به حال ملت ما هر پیروزی کسب کرده به این خاطر بوده که با هم در میدان بوده‌اند. هر جایی که مردم از صحنه فاصله گرفتند، ما آن صحنه را باختیم. جهاد تبیین اگر قرار باشد حکومتی و حاکمیتی شود و ما مردم یادمان برود این وظیفه ماست و بگوییم وظیفه سازمان تبلیغات و صداوسیماست، این به شدت یک خطر است. اگر قرار است حکومت کاری کند باید حضور مردم را در جهاد تبیین تسهیل کند؛ یعنی شبیه اقتصاد که رهبر انقلاب فرمودند: «دولت نباید تصدی‌گری بکند، دولت باید کاری کند که مردم خودشان بتوانند کار اقتصادی سالم انجام دهند و حمایت کنند»، از بنگاه‌های کوچک، همین اتفاق هم باید در جهاد تبیین بیفتد. من برداشتم از بیانات رهبر انقلاب این است که ایشان فرمودند هر کس به اندازه حوزۀ تأثیرش، مثلاً کسی به‌عنوان پدربزرگ به اندازه‌ای می‌تواند روی نوه‌هایش تأثیرگزار باشد. یک موقع فرد سخنران مطرحی است که می‌تواند میلیونی تأثیرگزارباشد. یک وقتی هم خانم خانه‌داری می‌تواند روی فرزندان خودش تأثیرگزار باشد. هر کس در جهاد تبیین باید تلاش کند. ما در اسلام، در همۀ ادیان نسبت به اطرافیانمان باید احساس مسئولیت کنیم. جهاد تبیین یعنی من نسبت به ذهن مشوش اطرافیانم حالا به اندازه حوزۀ تأثیرم باید حساس باشم. من نباید اجازه بدهم برادرم اگر ذهنش مشوش هست و امید درونش کمرنگ شده، رهایش بکنم. این نکته می‌تواند بر آن بخش مسئولیت‌ها سایه‌افکن باشد.
حجت‌الاسلام سبحانی صدر با بیان اینکه ما هنر زیادی داریم در بی‌اثر و بی‌خاصیت کردن بیانیه‌ها و فرمان‌های جهاد؛ یعنی در این جهت توانمندیم که نوع گام برداشتنمان در این مسیر، سیاستگذاری‌هایمان طوری شود که دیگری کلاً خدای نکرده بی‌خاصیت می‌شود. لذا اینجا مسئله آسیب‌ها مطرح می‌شود که چه آسیب‌هایی متوجه جهاد تبیین است. می‌دانم که حضرتعالی دغدغه دارید که جهاد تبیین گرفتار این آسیب‌ها نشود، این آسیب‌ها را برایمان بفرمایید.
حجت‌الاسام صلح‌میرزایی آسیب‌های مرتبط با جهاد تبیین را این‌طور شرح داد: دوازده سیزده آسیب با آن همفکری که با دوستان داشتیم، برای جهاد تبیین پیدا کردم. آسیبی که جهاد تبیین می‌تواند با آن برخورد کند همان نگاه شعاری و نمایشی است. خیلی‌ها در این مدت شروع به تعریف پروژه‌های تحقیقی کردند و همایش تعریف کردند. جهاد تبیین از سنخ عمل است؛ درست است که هر عملی باید مطالعات نظری داشته باشد ولی خود رهبرانقلاب این کار را انجام دادند و عملاً کار را برای ما راحت کردند.
یکی از دوستان به من پیام داده بود که ما قصد داریم برای ماه رمضان، استنادات قرآنی از کتاب جهاد تبیین را پیدا کنیم. من گفتم ما الان آن‌قدر وقت خالی نداریم که سراغ این اتفاق برویم. پس این برخوردهای همایشی و نمایشی که خود رهبر انقلاب هم برخورد کردند. ایشان همیشه نسبت به شعار سال‌ها این را گفته‌اند که ما دنبال عمل هستیم و با بنر و با اسم گذاری‌های صرف این کار پیش نمی‌رود. این اولین آسیب است. آسیب دوم اینکه جهاد تبیین می‌تواند به آن وارد شود همان بحث حاکمیتی و حکومتی شدن است. آسیب بعدی فراموش شدن جهاد تبیین است و آسیبی که بیانیه گام دوم بهش دچار شد.
صلح‌میرزایی با اشاره به اینکه این اتفاق برای بیانیه گام دوم هم افتاد، افزود: ما حضور دانشجویان و طلبه‌ها را در حوزه و دانشگاه از دست دادیم و عملا این دو قشر قراربود بیانیه گام دوم را جدی بگیرند. درباره جهاد تبیین هم این خطر وجود دارد که ما در درازمدت و آرام‌آرام این را فراموش کنیم. جهاد تبیین با خیلی از مفاهیم دیگر فرق دارد و هیچوقت انقلاب ما از جهاد تبیین تا عصر ظهور خالی نخواهد شد. یکی دیگری از آسیب‌های جهاد تبیین این است که ما جهاد تبیین را نخبگانی بدانیم که اتفاقاً بعضی از افراد در فضای مجازی این اشکال را به من گرفتند و گفتند که جهاد تبیین نباید در اختیار مردم قراربگیرد؛ مردم اگر بخواهند جهاد تبیین انجام دهند، ممکن است کار را خراب کنند. درست است که این تولید محتواست و نخبگان جهت‌دهی می‌کنند اما یک نوجوان الان در فضای مجازی دارد فعالیت می‌کند و برخی از این کودکان و نوجوانان نزدیک سیصدهزار دنبال‌کننده دارند. الان همه می‌توانند مفید باشند. من مطلبی را بگویم که شاید جالب باشد. ÷درمرحوم کوثری در قم بودند که خیلی از کارافتاده بودند یک آقایی گفتند که ما به دیدارشون رفتیم ودیدیم ایشان زمان جنگ رادیو عراق رو گوش می‌دهند و یک برگه هم کنارش است، از او پرسیدند که آقا چرا داری این را گوش میکنی؟ گفتند برای جنگ کاری از من برنمی‌آید و رادیو گوش می‌دهم که زمانی اگر نام یکی از اسیران ما را گفتند به مسئولین اطلاع بدهم و در همین حد می‌توانم مفید باشم.
وی افزود: ما نیاز داریم این انرژی متراکم بینمان با هم اشتراک گذاشته شود که امید در کشور اگر ایجاد شود و بیشتر شود این می‌تواند حتماً ثمرات خیلی خوبی در زمینه پیشرفت کشورمان داشته باشد. آسیب دیگر این است که ما جهاد تبیین را مخصوص یک طیف بدانیم، بعد از اینکه آقا اولین‌بار جهاد تبیین را در دیدار هیئت‌های دانشجویی گفتند و بعد، سوم بهمن در حضور هیئت‌ها و مداحان گفتند خیلی از این آقایان مداح فکر کردند جهاد تبیین فقط رسالت آن‌هاست. می‌خواهم عرض کنم جهاد تبیین وظیفه همه است. یه نکته دیگر این است که ما جهاد تبیین را جهاد ساکت‌کردن بدانیم و نه جهاد قانع کردن. جهاد تبیین به تعبیر رهبر انقلاب، جهاد اقناع است؛ یعنی من بتوانم با یک منطق صحیح شما را قانع کنم، نه اینکه با استفاده از بحث منطقی و فلسفی و تبحر خودم در صحبت کردن شما را ساکت کنم. اگر یک جوانی در کنار من حضور داشت و اِشکالی در ذهنش بود من جوری صحبت کردم که او احساس کند اگر بخواهد حرف دیگری بزند من جوابش را می‌دهم ممکن است ساکت شود. اما این یقیناً مصداق جهاد تبیین نیست. جهاد تبیین باید قلب و دل او را همراه کند.
صلح‌میرزایی در پایان افزود: جهاد تبیین همان‌طور که همه می‌دانیم عبادت است و هر عبادتی در اسلام حدود و شرایطی دارد. نزدیک بیست و چهار الزام در این کتاب از بیانات رهبر انقلاب می‌توانیم پیدا کنیم. یک الزام مهم در بحث جهاد تبیین این است که جهاد تبیین باید کامل‌کننده نقشه‌ای باشد که انقلاب اسلامی طراحی کرده تا برسد به عصر ظهور. اگر من کاری کردم که این نقشه خراب شد و اسمش را جهاد تبیین گذاشتم، ممکن است که این مصداق آن نباشد. برخی از بیاناتی که برخی از دوستان ما و برخی حرف‌هایی که به‌عنوان جهاد تبیین هشتگ می‌خورد، انسان احساس می‌کند دارد آن نقشه کشور را خراب می‌کند و امید را از مردم می‌گیرد و این یقیناً در واقع خارج از آن نقشه است. یکی دیگر از ویژگی‌های مهم در بحث جهاد تبیین و یکی از شرایط و الزامات جهاد تبیین این است که باید با عنصر عاطفه تزیین شود.
حجت‌الاسلام صلح‌میرزایی بیان کرد: این موضوع را رهبرانقلاب در همان دیدار با هیئت‌های دانشجویی تأکید کردند که اگر عنصر عاطفه را ما در جهاد تبیین قرار ندهیم عملاً جهاد تبیین کار خشکی می‌شود. من فکر می‌کنم جهاد تبیین یکی از نکات مهمش این است که ما باید همه افراد جامعه را دوست داشته باشیم، دقیقاً همین تعبیر را رهبر انقلاب گفتند که من همه مردم کشورمان را دوست دارم و هر شب برای همه مردم کشور دعای کامیابی و سعادت و موفقیت می‌کنم، با همه این قشربندی‌ها و با همه این رنگ‌بندی‌ها. حتی در بعضی از روایات ما گفته شده اگر کسی گناهان عظیمی را انجام می‌داد، شما حق ندارید از شخص او بدتان بیاد، شما باید از عملش بدتان بیاد. خود خداوند هم وقتی که پلیدترین شخص در قرآن کریم فرعون، از او کمک می‌خواهد خیلی به مردم ظلم کرده ولی باز هم خدا بخواهد او هدایت شود. پیامبر بزرگی مثل حضرت موسی را با برادرش می‌فرستد و بعد خداوند از او می‌خواهد که با لحن آرام با فرعون صحبت کند. حتی اگر کسی هست که ممکن است از جهات مختلف گناه می‌کند و ممکن است که با مبادی که من اعتقاد دارم دشمن باشد. اگر من به آن شخص علاقه نداشته باشم، انرژی نمی‌گذارم برای اینکه او را قانع کنم. این الزام دومی است که فکر می‌کنم مهم است. یکی دیگر از الزامات مهم در بحث جهاد تبیین این است که باید با عمل همراه باشد. گاهی ما صد تا سخنرانی می‌کنیم ولی یک عمل اشتباه اثر همه آن سخنرانی‌ها را از بین می‌برد. برعکسش هم وجود دارد؛ یک موقع هست مثلاً یک تهمتی علیه یک قشری وجود دارد و بعد با رفتار خوب، آن تهمت از بین می‌رود. یک موقعی رهبر انقلاب می‌گویند باید خانواده شهدا و جانبازان را اکرام کرد، این در ذهن‌ها می‌ماند؛ یعنی گاهی اوقات عمل‌ها اثر چند سخنرانی و صحبت چهره‌به‌چهره را می‌تواند داشته باشد. به هنگام بودن یکی دیگر از ویژگی‌های جهاد تبیین است. اگر مثلاً معماها حل شد که دیگر کاری ندارد. اگر ما فرض بفرمایید یک زمانیست که احتیاج به کار است مثل دورانی که الان در آن هستیم باید بچه‌های انقلاب کار کنند، رها کنیم و بعد که همه شرایط به حالت عادی برگشت تازه ما بخواهیم کار را انجام بدهیم این جهاد تبیین نیست. در نهایت اینکه باید حتماً رعایت اخلاق در جهاد تبیین بشود. این را آقا چند بار تصریح کردند. نمی‌شود به‌عنوان جهاد تبیین دروغ بگویم و تهمت بزنم و بی‌ادبانه صحبت کنم یا زندگی خصوصی افراد را افشا کن. جهاد تبیین یک عبادت اسلامی است. آقا فرمودند عظیم‌ترین جهاد این دوران است. خب حتماً باید اخلاق در آن رعایت شود. نمی‌شود من با یک وسیله غلط به دنبال یک هدف باشم.
سبحانی صدر در پایان افزود: من عبارتی از متن کتاب را بخوانم آقا می‌فرمایند:«تبیین اساس کار است ما با ذهن‌ها و با دل‌ها مواجهیم و باید دل‌ها قانع شود. تبیین، تبیین حقیقت و اطلاع‌رسانی به افکارعمومی هم مهم است این راهم نباید فراموش کرد.نباید مردم را در ابهام باقی گذاشت.»