جامع‌ترین و مستدل‌ترین کتاب دربارۀ صلح امام حسن(ع)

کتاب «صلح امام حسن(ع)، پرشکوه‌ترین نرمشِ قهرمانانۀ تاریخ» از تازه‌ترین آثاری است که از سوی انتشارات انقلاب اسلامی منتشر گردیده است. این کتاب که ترجمۀ آیت‌الله خامنه‌ای از کتاب «صلح الحسن(ع)» شیخ راضی‌آل‌یاسین(ره) می‌باشد، قبل از این هم منتشر شده بود. اما این‌بار با ویراستاری تازه و همچنین تحقیق‌ها و پاورقی‌ها و منبع‌نویسی‌های تازه منتشر گردیده است. آنچه در ادامه می‌آید، گذری بر مقدمه و بخش اول این کتاب است:

ویژگی‌های کتاب «صلح الحسن(ع)»
آیت‌الله خامنه‌ای خود در مقدمۀ کوتاهی که بر ترجمۀ این کتاب می‌نویسند، آن‌را «جامع‌ترین و مستدل‌ترین کتاب دربارۀ صلح امام حسن(ع)» معرفی می‌نماید. اما آیت الله علامه سیدعبدالحسین شرف‌الدین(ره) یکی از برجسته‌ترین دانشمندان شیعه اهل لبنان است که بیش از همه، متخصّص سیرۀ امامان معصوم علیهم‌السلام و تاریخ صدر اسلام بوده و آثار برجسته‌ای در این زمینه از خود به یادگار گذاشته است. ایشان که هم‌عصر شیخ‌راضی‌آل‌یاسین بوده، در مقدمۀ نسبتاً مفصلی که بر کتاب «صلح‌الحسن» می‌نویسند، بخشی از مقدمه را به توصیف محتوای این کتاب و شخصیت علمی نویسنده اختصاص می‌دهد و بخش عمدۀ آن را به تحلیلی در باب صلح امام حسن علیه‌السلام می‌پردازد.
ایشان این کتاب و نویسنده‌اش را با عباراتی از این دست توصیف می‌کند: «این کتاب مبتکرانۀ «صلح الحسن» است که به حق در موضوع خود، سخنِ آخرین است و گزارندۀ قضاوت راستین و نمایندۀ مرز حق و باطل ... آن را به راستی در کاوشگری و باریک‌بینی و میانه‌روی و هم در قاطعیّت بیان و استدلال و ریزه‌کاری و تتبّع و پرهیز، در عین روانیِ اسلوب و انسجامِ سخن، درست همانند مؤلف بزرگوارش یافتم ... کتاب، فراهم‌آمدۀ فکری منظّم، مبتکر و قوی است. اینک این اثر اوست که وی را با ذهنی سرشار، فهم و دانشی فراوان، اطّلاعی وسیع، انشائی زیبا، نکته‌سنجی‌ای شیرین، کنایه‌پردازی‌ای لطیف، استعاره‌ای نغز، با گفتاری حکمت‌آموز و منطق و رفتاری دانش‌آفرین و... به خواننده باز می‌شناساند».

روش مبارزاتی امام مجتبی(ع) با باند اموی
آنچه که علامه شرف‌الدین(ره) دربارۀ ماجرای صلح بیان می‌کند، تحلیلی جریان‌شناسانه از این ماجرا می‌باشد. ایشان برای آنکه اهمیت این صلح را بیان کند، این رویداد را در امتداد تاریخی‌اش تحلیل و لذا به صدر اسلام و ماجرای فتح مکه و پس از آن شکل‌گیری «باندِ اموی» بازمی‌گردد و تلاش‌های این باند برای خشکانیدن نهال اسلام تا زمان معاویه را مرور نموده و این خط سیر را ادامه می‌دهد تا به تدبیر دوراندیشانۀ امام مجتبی(ع) در ماجرای صلح می‌رسد. در این مقطع باند اموی در میان مسلمین، وجهه‌ای کاملاً موجّه و نیک از خود نشان داده بود و آماده بود «تا اسلام را به نام اسلام نابود کند». از سوی دیگر ادامۀ جنگ جز اینکه معاویه را در این هدف یاری بکند، نتیجه‌ای در پی نداشت. اینجا بود که امام مجتبی(ع) به این نتیجه رسید که «باید معاویه را در گردنکشی و گستاخی‌اش آزاد بگذارد و او را به‌وسیلۀ قدرتی که به دستش افتاده در معرضِ آزمایش عموم بگذارد... [لذا] ایشان با این صلح توانست در سر راه معاویه، دشمن نهانی از خود او بسازد و به دست خود او وسایل سقوطش را فراهم کند و امکان یافت که دژ آهنین بنی‌امیّه را با سوهانی از خود ایشان، قابل نفوذ سازد و در نتیجه پیروزی ایشان را بی‌اثر و بیهوده گرداند.» ایشان همچنین اهمیت این صلح در سرنوشت تاریخی قیام عاشورا را به تحلیل نشسته و نتیجه می‌گیرد که «شهادتِ عاشورا در مرتبۀ نخست حسنی بود و در مرتبّ بعد حسینی...»
مطالعۀ این مقدمه که حاوی نکات نغز و مهم و عبرت‌انگیزی می‌باشد. برای کسی که بخواهد در بیانی مختصر و البته جامع حکمت و فلسفۀ صلح امام مجتبی علیه‌السلام را بداند، به‌تنهایی بس‌مفید خواهد بود. به بیان دیگر، عصارۀ آن مدّعایی که شیخ ‌راضی‌آل‌یاسین در کتاب «صلح الحسن» به تفصیل و با جزئیات و کاملاً مستدلّ تبیین کرده را ایشان در مقدمه خلاصه‌وار بیان کرده است.

امام حسن‌بن‌علی(ع) که بود؟
نویسنده قبل از ورود به اصل مسئله، بخش اول را به معرفیِ مختصر شخصیت امام مجتبی‌ علیه‌السلام اختصاص می‌دهد. ایشان در این بخش با گلچین کردنِ قطعاتی کوتاه از نقل‌های تاریخی که گویای برخی اوصاف و سجایای اخلاقی و شخصیتی آن حضرت است، سعی می‌کند دورنمایی از سخاوت و بخشش، رفتار کریمانه و بزرگ‌منشی، حُسن‌خلق و مهربانی و عطوفت، علم و حکمت، حلم و گذشت، زهد و بی‌اعتنایی به دنیا، عبادت و همّتِ بندگی و نهایتاً عظمت شخصیتی ایشان نزد پیامبر(ص) و جامعۀ مسلمین را به نمایش بگذارد. نویسنده این بخش را به نقل کوتاهی از ماجرای شهادت ایشان و دشمنی‌هایی که برخی از شخصیتهای آن دوران ذخحتی پس از شهادت و در ماجرای دفن حضرتش، نسبت به آن حضرت مرتکب شده است پایان می‌دهد.